بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

شهريور   1388 ـ   سپتامبر  2009

پيوند به فهرست مطلب کتاب

کتاب «ترک های امروز»

فصل دوم:

هزينهء گزاف انتخابات آزاد (1945 تا 1960)

بخش سوم:

آغاز آزادی های دموکراتيک

نوشتۀ «آندرو مانگو»

ترجمهء اختصاصی برای سکولاريسم نو

حاميان غربی ترکيه با انتقاد دموکرات ها از نحوهء ادارهء اقتصاد کشور به وسيلهء دولت موافق بودند و، در نتيجه، کمک مالی به ترکيه بايد بصورتی مشروط انجام می گرفت. البته ترکيه در ماه مارس 1947 بر اساس «برنامهء دکترین ترومن» از امريکا کمک نظامی دريافت کرده بود و، در پی آن، دولت اينونو خواستار کمک اقتصادی شده بود. در آن زمان افزايش واردات کشور در پايان جنگ جهانی به منظور پاسخگويي به تقاضاهای گستردهء مردم موجب به هم خوردن تعادل بين واردات و صادرات شده و ذخايری که ترکيه به عنوان يک کشور بی طرف در جنگ گرد آورده بود رفته رفته به مصرف رسيده بودند. در تابستان آن سال يک بنياد خصوصی آمريکايي در مورد منابع و امکانات بالقوهء ترکيه تحقيقی را به انجام رسانده بود. مؤلف اين تحقيق، که «مکث وستون تورنبرگ» نام داشت، چنين نتيجه گيری کرده بود که ترکيه قبل از آن که بتواند سرمايه های خارجی را جذب بکند بايد دارای تجربهء بازرگان و فنی کافی شده باشد. اين امر موجب شده بود که سرمايه های خصوصی جذب ترکيه نشوند.

بدينسان، در غياب هر گونه سرمايه گذاری خصوصی آمريکايي، دولت ترکيه تلاش های خود را معطوف کمک های دولتی امريکا که تحت «طرح مارشال» برای بازسازی اقتصاد اروپا اعطا می شد، کرد. مشکل برخورادری ترکيه از «طرح مارشال» مخالفت هائی بود که با کمک به ترکيه می شد، به اين بهانه که اقتصاد اين کشور از جنگ آسيبی نديده است. اما اين مشکل هم عاقبت حل شد و در ماه جولای 1948 ترکيه نيز مشمول طرح مارشال گرديد و به اهمن خاطر به عضويت سازمان همکاری های اقتصادی اروپا نيز در آمد؛ سازمانی که برای هماهنگ ساختن توزيع کمک ها بوجود آمده بود. به زودی يک هيئت همکاری های اقتصادی امريکايي برای نظارت بر کمک ها وارد ترکيه شد و، در ماه مه 1949، به مناسبت ورود نخستين تراکتورهای ارسالی آمريکا، در بيرون قصر دولما باغچه در استانبول مراسمی برگزار گرديد. مهندسان امريکايي سرگرم تهيهء طرحی برای جاده سازی در ترکيه شده و به ايجاد «سازمان شاهراه ها» ی اين کشور کمک کردند.

در سال 1950 يکی از فارغ التحصيلان جوان «انستيتوهای دهکده»، به نام محمود ماکال، کتابی به نام «دهکدهء ما» منتشر کرد که در آن عقب افتادگی و فقر زندگی روستائيان ترکيه را نشان داده بود. او در اين کتاب توضيح می داد که روستاييان گرسنه اند، غرقه در خرافات اند، در غياب خدمات پزشکی به ناچار به دعانويسان رجوع می کنند و، در نتيجه، به جای اين که خود صاحب مناطق روستايي کشور باشند «اجنه» را بر خود حاکم کرده اند. اين کتاب ترکيه را تکان داد و حتی موجب شد که نويسندهء آن، به اتهام تحقير وطنش، به زندان بيفتد. اما همين واقعيت های غيرقابل انکار بود که موجب شده بود کمک اقتصادی آمريکا برای تغيير وضعيتی يک دهه دهسال ضرورت يابد.

در ماه جون 1950 ترکيه حدود دويست ميليون دلار از کمک های آمريکا بهره مند شده بود. اما امريکايي ها در عين اعطای اين کمک ها همواره از مشکلات ديوانسالارانه ای که بر اقتصاد ترکيه حاکم بود انتقاد می کردند و دولت ترکيه نيز، که اکنون به هدف دوم خود يعنی عضويت در سازمان آتلانتيک شمالی (ناتو) پذيرفته شده بود، نمی توانست اين انتقادات را ناديده بگيرد.

          بدينسان، نظر خارجی ها و متخصصان داخلی همه حاکی از ضروری بودن تغيير بود. در اين ميان، جمهوری خواهان هم، با همه ی نگرانی هايي که از تاثير محافظه کاران خودپرست و رهبران مذهبی عقب افتاده بر مردم داشتند، عاقبت اين نکته را پذيرفتند که اکنون زمان آزادساختن مردم فرا رسيده است. دولت با اصلاح مجدد قانون انتخابات آخرين سد موجود در راه بيان ارادهء عمومی را برداشت. اکنون مطابق قانون جديد رای دادن بايد به صورت مخفی انجام می شد و شمارش آرا تحت نظر عمومی انجام می گرديد.  در چهاردهم ماه مه 1950 نخستين انتخابات آزاد در تاريخ جمهوری ترکيه برگزار شد.

          در اين انتخابات دموکرات ها برنده شدند و چهارصد و هشت کرسی پارلمان را تصاحب کردند، حال آن که تعداد کرسی های جمهوری خواهان 69 کرسی بود. اگرچه اين پيروزی چشمگيری برای دموکراتها به نظر می رسيد اما در يک تحليل ژرف نگر نتايج انتخابات به اين دليل اغراق آميز بود که سيستم انتخاباتی جاری موجب می شد تا هر حزبی که در يک استان آرای بيشتری را به دست می آورد همه ی کرسی های متعلق به آن استان را صاحب می شد. حال آن که اگر به تعداد واقعی آراء ريخته شده به صندوق ها مراجعه می شد معلوم می گرديد که دموکرات ها 53 درصد کل آرا و جمهوری خواهان 40 در صد آن را به دست آورده بودند و، در نتيجه، می شد گفت که برای حزبی که از آغاز تاسيس جمهوری ترکيه قدرت را در انحصار خود داشت نتايج انتخابات چندان هم بد نبود. اما اين واقعيت که بيشترين آراء دموکرات ها در پيشرفته ترين مناطق کشور (يعنی استانبول و شهرهای ساحلی دريای "آژه آن" و بندر ازمير و شهرهای مديترانه ای کشور) به دست آمده بود حاکی از اين واقعيت بود که از آن پس به جای جمهوری خواهان کسانی ديگری آيندهء کشور را نمايندگی خواهند کرد.

گفته شده است که وقتی نتايج انتخابات اعلام شد يکی از ژنرال های مهم ترکيه به ديدار اينونو رفته و از او پرسيده بود که آيا ارتش بايد دخالت کرده و از تغيير دولت جلوگيری نمايد؟ اينونو با اين پيشنهاد تلويحی مخالفت کرده بود. او انجام انتخابات آزاد را تعهد کرده و آماده بود که به نتايج آن نيز تسليم شود. به هر حال اين انتخابات در داخل و خارج ترکيه به عنوان نشانه ی استحکام شالوده ای که آتاتورک ساخته بود و نيز دليلی بر بلوغ ترکيه مورد تحسين قرار گرفت. اکنون آمريکايي ها می توانستند با وجدان راحت از ترکيه حمايت کند.

در داخل ترکيه نيز نوعی شور عمومی برپا بود. «پل استيرلينگ» نخستين انسان شناس بريتانيايي که در آن زمان در يک دهکدهء ترکيه به مطالعات دانشگاهی مشغول بود نوشته است: «پس از 1950 مقامات دهکده ها آدم های مودب تری شدند. آنها می کوشيدند رضايت مردم را جلب کنند، به خواست ها و پيشنهادات اهل ده گوش فرا می دادند، و کمتر به دنبال اعمال نظر و رفتار پدرسالارانه باشند... اکنون دولت از داشتن نقش حافظ نظم و قانون و تامين کنندهء خودکامه نيازهای روستايیان به جويندهء رای مردم تبديل شده بود». حزب دموکرات بيشترين فکرهای تحصيل کرده را در خود داشت و برنامه ای را که «توسعه ی بی پيشينه» خوانده می شد آغاز کرد.

          در واقع، انتخابات 1950 اگرچه تغييری عمده بود اما انقلاب محسوب نمی شد. رييس جمهوری جديد کشور، جلال بايار، قبلاً نخست وزير آتاتورک بود و نخست وزير جديد، عدنان مندرس، و وزرای اصلی او نيز در گذشته از اعضای حزب جمهوری مردم بودند  که به دست آتاتورک ساخته شده بود.

دولت جديد «اصلاحات آتاتورک» را کاملاً محترم شمرد اما برخی از اقداماتی را که جانشين او، يعنی اينونو، به پيش برده بود متوقف ساخت. مثلاً، اينونو خواندن اذان به عربی را از لحاظ قانونی معادل ارتکاب جنايت اعلام کرده بود اما پس از پيروزی دموکرات ها موذن ها مختار شدند که اذان را مطابق تصميم خود به ترکی يا عربی بخوانند و آن ها هم عربی را انتخاب کردند. اينونو زبان به کار رفته در قانون اساسی را هم از اصطلاحات عصر امپراتوری عثمانی به ترکی خالص تغيير داده بود. دموکرات ها معتقد بودند که اين مجموعهء اصطلاحات جديد مصنوعی است و، در نتيجه، به اصطلاحات قبلی عصر عثمانی روی آوردند. هرچند که وقتی در 1960 قدرت را از دست دادند مساله استفاده از اصطلاحات قبلی هم کلاً و برای هميشه کنار گذاشته شد. در واقع از پس اصلاحات آتاتورک در مورد زبان ترکی ـ که به دههء 1930 برمی گشت ـ «زبان» در ترکيه تبديل به يک مساله سياسی و يک عامل مهم اجتماعی شده بود؛ ترقی خواهان از «ترکی خالص» استفاده می کردند اما محافظه کاران فرهنگی اصطلاحات دوران عثمانی را می پسنديدند. دموکرات ها که در سمت راست مرکز طيف سياسی ترکيه قرار داشتند از لحاظ اقتصادی، ليبرال اما از لحاظ فرهنگی محافظه کار بودند. اما، در عين حال، دقت می کردند که ايدئولوژی رسمی جمهوری را دستکاری نکنند.

          هنگامی که اعضای يک گروه اخوت مخفی درويشان مجسمه ای از آتاتورک را تخريب کرد دموکرات ها قانونی را از مجلس گذراندند که از آن پس حتی اهانت به خاطرهء بنيانگذار جمهوری جرم محسوب می شد. در سال 1953 و در سالروز مرگ آتاتورک، تابوت او را به آرامگاه باشکوهی در آنکارا منتقل کردند. در آن زمان چنين به نظر می رسيد که سکولاريسم و آزادی دست در دست هم به پيش می تازند. هزاران مسجد در طول و عرض کشور برپا شد که بودجهء تاسيس آنها را مومنان می دادند. اما دولت همچنان کارکنان مساجد را تعيين کرده، حقوق آن ها را پرداخته و آن ها را جزو مستخدمين خود می دانست.

در اين جا بايد توجه کرد که ارتباط دولت جمهوری با سازمان مذهبی شکل احاطه ای را که دولت عثمانی بر مذهب اعمال می کرد، نداشت. چرا که در آن زمان، و از لحاظ نظری، «سلطان» در عين حال «خليفه» هم بود و حکومت و مذهب يکی محسوب می شدند.

اکنون مشکلی که بين اسلاميست ها و سکولاريست ها مطرح بود به اين پرسش برمی گشت که آيا دولت می تواند از دخالت اسلام در سياست گذاری های عمومی جلوگيری کند؟ اگرچه دموکرات ها در سخنرانی های خود، با رجوع مکرر به «الله»، سکولاريست ها را شوکه می کردند اما آن ها نيز، مثل جمهوری خواهان، اعتنايي به شريعت اسلامی نداشتند.

ادامه دارد

https://newsecul.ipower.com/

بازگشت به خانه