نقش مردم و حکومت در بازتولید استبداد

مقصود فراستخواه

مردم و حاکمان در بازتولید استبداد تأثیر متقابل دارند و، در واقع، در چرخه ای معیوب عمل می کنند. ما در سنت دینی خودمان روایتی داریم که خیلی معنا دار است: «هر گونه باشید همانطور بر شما حکم رانده می شود». حاکمان و مردم در بازتولید استبداد یکدیگر را تقویت می کنند و یک سیکل کور شکل می گیرد. اما به نظرم نقش نهادها مهم است؛ نهادها در واقع ساخت هایی متشکل از شکل ها و شرایط پایدار شیوه های عمل هستند؛ یعنی شیوه های فکر، احساس و شیوه های عمل هستند که چون پایدارند، تبلور پیدا می کنند و ساختمند می شوند و به نهاد تبدیل می شوند. پس وقتی می گوییم “مردم”، مرادمان شیوه های حس و عمل مردم است. یعنی فکر، احساس، فرهنگ و عمل مردم است که استبداد را ایجاد می کند. پس این در واقع دوباره بر می گردد به به مردم. منتها نباید در این چرخه دچار سرگیجگی مرغ و تخم مرغ شویم و اینکه به هر حال کدام اولویت دارد؟

آیا مردم هستند که استبداد را ایجاد می کنند یا نهادها و حاکمان هستند که استبداد را به جامعه تحمیل می نمایند؟ البته جواب بنده این بود که این دو سویه است، اما این نکته را تاکید می کنم که نقش نهادهای اجتماعی وسیاسی مهمتر است. به نظرم انسان، موجود اجتماعی است. اگر درست متوجه بشویم که به چه معنا انسان یک موجودیت اجتماعی است، آن موقع متوجه می شویم که در واقع محیط نهادی جامعه در همان احساس ها، فکرها و عمل ها بسیار تاثیر می گذارد، محیط نهادی ما به گونه ای است که شیوه های استبدادپرور را در ما مرتب ترویج و تشدید می کند. ما اگر بتوانیم نهادها را اصلاح کنیم، از بروز بازتولید استبداد جلوگیری کرده ایم.

ما بیشتر به دنبال انسان کامل بودیم، و می گفتیم از دیو ودد ملولم وانسان آرزوست. شیر خدا و رستم دستانم آرزوست….هر چند این ادبیات زیبا است، ولی یک ضعفی دارد و آن اینکه چرا ما به دنبال جامعه ای کامل، سیستم های هوشمند و شرایط اجتماعی و محیط های نهادی خوب نرویم؟

تا زمانی که ما جامعه ای سالم، ساختارها و محیط های نهادی مناسب نداشته باشیم، نه تنها انسان های کامل زیادی نمی توانیم به داشته باشیم بلکه انسان های متوسط ما هم فاسد می شوند. انسان های برجسته، عارفان، متفکران و نابغه ها در یک جامعۀ نرمال، تعداد محدودی هستند. ما باید به دنبال ساختارها و شرایطی باشیم که انسان های باهوش متوسط بتوانند سالم زندگی کنند، دروغ نگویند، سر هم کلاه نگذارند، عزت نفس داشته باشند و موارد دیگر.

پس در واقع ما باید به جای جستحوی انسان های کامل، به دنبال سیستم ها وساختارهای عقلانی و عادلانه و  کارامدی باشیم. به دنبال  انسان های متوسطی برویم که محیط و شرایط مناسبی برای آنها فراهم آوریم تا زندگی خوبی داشته باشند. به عنوان مثال به تفکیک قوا می توان اشاره کرد. مونتسکیو اکتشافی کرد و آن تفکیک قوا بود. یعنی بیاییم تفکیک قوا داشته باشیم و بگوییم کسانی که قانون را اجرا می کنند دیگر قانون نگذارند، این گونه نباشد که کسی قانون بگذارد و خودش هم آن را هرطور بخواهد اجرا  بکند.

قدرت در یکجا  قبضه  نشود و تفکیک شود. به ویژه تفکیک قوا.  کسی که مصدر قضاوت است، نباید قدرت اجرایی داشته باشد و کسی که قدرت اجرایی دارد، نتواند قضاوت کند و کسی که قانون می گذارد، مستقل از کسی باشد که قانون را اجرا می کند. وقتی ما تفکیک قوا داریم(در عمل نه در کاغذها)، در آن صورت  خود به خود بسیاری از مشکلات حل می شود. ولی وقتی ساخت های ما زمینه ساز قدرت متمرکزی هستند ما می توانیم جلوی این سیل ویرانگر را بگیریم؟ در آن صورت جواب این است که نمی توانیم، یعنی انسان های خوب نیز وقتی در این ساختارها قرار می گیرند دیر یا زود مستبد می شوند. چه بسا این افراد ذاتا شریر نیستند اما انسانی که احساس کند، بی نیاز از هر گونه نقد و ملاحظه ای است و هیچ کس نمی تواند در برابر او حرفی بزند، حتی اگر عالم خوبی هم باشد، به فساد می انجامد.

در تاریخ حاکمان و پادشاهانی داشتیم که از ابتدا فاسد نبودند و حتی در همین دوره معاصر رضا شاه را می توان مثال زد، تحلیل ها نشان می دهد از ابتدای کار رضا شاه فردی خودکامه تا این حدی که در نیمه دوم حکومتش از او می بینیم، نبود. این ساختارهای ماست که چون هوشمند وعادلانه وکارامد نیستند، سبب بازتولید این استبداد می شوند.

در مجموع به این نتیجه می رسیم که نقش حاکمان و مردم، دو حلقه از یک  چرخه است.  در این وسط به جای اینکه گرفتار داستان مرغ و تخم مرغ بشویم و  نتیجه بگیریم که  دور باطلی است ومأیوس بشویم، به میدان عمل اجتماعی وتغییرات اجتماعی و اصلاحات نهادی بیاییم.  اگر  نهادها را بهبود ببخشیم، نهادها که اصلاح شدند، مردم نیز به تدریج یاد می گیرند وشکوفا می شوند. شما اگر بهترین بازیکن های فوتبال را در یک میدان نامناسب، با قواعد نادرست و در یک شرایط بدی قرار دهید، این بازیکنان خوب هم نمی توانند خوب بازی کنند. اگر اقتضای میدان بازی خشونت  باشد بازیکن  خوب هم بد بازی می کند. پس بکوشیم محیط نهادی خود را به گونه ای اصلاح بکنیم که استبدادپرور نباشد.

منبع: راه ديگز

نظر خوانندگان

امیرحسین آمویی: آقای فراستخواه. با سلام. عنوان یادداشت شما بسیار جذاب است. اما گفتار مختصر شما که در واقع مبین آراء شماست، نیاز دارد به دقت، روشنی بیش‌تر، عدم تکرار، استناد به وجوه گوناگون و فرایند تاریخی میهن ما، شرایط جغرافیایی میهن ما، اوضاع اقلیمی و تاریخ دین در ایران، مقایسۀ این اوضاع با شرایط دیگر جوامع بشری، همچنین چگونگی شکل گیری نخستین امپراتوری ها در ایران و، بدتر از همه، تسلط اسلام بر ایران. شاید می توانستید با ذکر فکت‌هایی (داده‌های متقنی) از تاریخ ادب و سیاست و نیز پروسۀ تربیتی در ایران، مقاله‌ای بنویسید که راهگشای اپوزیسیون آواره و ملت آواره‌تر در درون خاک خاک بر سر شدۀ خویش باشد. به زحمتش می ارزد. توفیق یارتان.

محل ارسال نظر در مورد اين مطلب:

توجه: اگر عنوان اين مقاله را در جدول زير وارد نکنيد، ما نخوهيم دانست که راجع به کدام مطلب اظهار نظر کرده ايد.

کافی است تيتر را کپی کرده و در محل مربوطه وارد کنيد.

بازگشت به خانه