جغرافیای فمینیستی خاورمیانه

مینا سعدادی

گزارش جلسهء "زنان و سیاست تغییر در خاورمیانه"

پانل 7 نفرهء زنان که روز 27 اکتبر 2009 (5 آبان 88) در دانشگاه "جانز هاپکینز" واشنگتن، به بررسی وضعیت زنان در کشوهای خاورمیانه اختصاص داشت، حول سه محور متمرکز بود: سی امین ساگرد کنوانسیون رفع تبعیض از زنان، دهمین سالگرد تشکیل سازمان آموزش و همکاری زنان و انتشار کتابی به زبان انگلیسی در مورد کمپین یک میلیون امضا.

مقدمه

در این جلسه پانلیست های حاضر از لبنان، بحرین، مراکش و اردن، ضمن ارائهء بحث هائی ده دقیقه ای، شمایی از وضعیت زنان در این کشورها را ترسیم کردند. سخنرانان گرچه جنبه هایی از موقعیت کنونی زنان را برجسته کردند، اما اوضاع عمومی جامعه و تاثیر فاکتورهای سیاسی، اجتماعی بر جنبش زنان را از نظر دور داشتند. به طور مثال، تأثیر رفرم های سیاسی که از سوی برخی حکومت ها در دنیای عرب صورت گرفته بود، نادیده گرفته شده بود.

مبحث مربوط به ایران تنها به کمپین یک میلیون امضا و کتاب جدید نوشین احمدی خراسانی که به همت سازمان آموزش و همکاری زنان ترجمه و منتشر شده، خلاصه شده بود و جای ده ها ابتکار کوچک و بزرگ گروه ها و سازمان های مختلف زنان در ایران خالی بود. در حالی که سایر سخنرانان به چالش های فعالین زن در کشورهای مختلف اشارات ولو مختصری نیز داشتند، بحث مربوط به ایران، صرفا به تشویق و ترغیب فعالیت زنان در کمپین اختصاص داشت و از ذکر چالش های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که فعالین زن در ایران به طور روزمره با آنها مواجه اند، صرفنظر شده بود. بحثی که می توانست سنگ بنای تحقیقات و بررسی های آکادمیک در مورد جنبش زنان ایران را بگذارد، عملاً به خاطر یکجانبه نگری و تاکید بر بعد تبلیغی آن، به حماسه سازی از کمپین یک میلیون امضا تقلیل یافت.

حتی سوالات ساده دانشجویان آمریکایی در مورد چگونگی مبارزه فعالین ایرانی با مشکل سانسور اینترنت و کار خبررسانی از طریق فیلم و یوتیوب نیز بی پاسخ ماند. بدون آن که از وجود تجارب سایر کشورها بهره برده شود و احیانا به بسیاری از "چرا" ها و "چگونه" های فعالین زن ایرانی تلنگری زده شود. 

آذرنفیسی: جهانی بودن مساله زن

میزبانی جلسه و افتتاح برنامه با آذر نفیسی (نویسنده و استاد دانشگاه جانز هاپکینز) بود. وی با اشاره کوتاهی به 30 ساله شدن کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان که چهار کشور ایران، ایالات متحده، سودان و سومالی تاکنون از امضای آن سرباز زده اند، به جهانی بودن مبازه زنان اشاره کرد. بازتعریف دمکراسی، مبارزه برای حقوق و تحقق پلورالیسم به گفته نفیسی از مفاهیمی هستند که فعالین زن در سراسر جهان با آن سروکار دارند. امری که پیوند عمیق تری بین فعالین ایجاد می کند. وی به سوال اساسی که در مقابل جلسه قرار داشت، اشاره کرد و گفت، سخنرانان که از همکاران و دست اندرکاران سازمان آموزش و همکاری زنان در کشورهای مختلف خاورمیانه اند، با پرداختن به وضعیت زنان در کشورهای خود، در واقع به این سوال پاسخ خواهند داد که کنوانسیون رفع تبعیض و وجود سازمان هایی از قبیل سازمان آموزش و همکاری زنان چه دستاوردهایی برای زنان به ارمغان آورده است. 

مهناز افخمی: پایه گذاری کمپین یک میلیون امضا در ایران بر اساس الگوی مراکش

به گفته مهناز افخمی (مدیر سازمان آموز ش و همکاری زنان و وزیر پیشین زنان در دوران سطلنت رضا پهلوی) مواضع دول ایران و ایالات متحده در برخورد به کنوانسیون رفع تبعیض و عدم امضای آن، را نقطه اشتراک این دو کشور است. وی ضمن اشاره به پیشینه 30 ساله این کنوانسیوان گفت که امضای آن الزاما به معنای انجام تغییرات نیست، بلکه تنها راهنما و چارچوبی است برای همکاری ها و تدوین استراتژی در جهت مبارزه با جنبه های مختلف تبعیض.

وی در ادامه سخنانش به تاسیس "سازمان اموزش و همکاری زنان" در سال 2000 که خود ریاست آن را برعهده دارد، پرداخت. "تعیین استراتژی های سنجیده برای پیش رفت جنبش زنان" و "تغییر ساختار مدیریت" از جمله موضوعات کاری این سازمان را تشکیل می دهند. به عنوان نمونه، افخمی به تجربه فعالین زنان در مراکش اشاره کرد. تجربه ای که فعالین زن در مراکش با جمع آوری امضا موفق به ایجاد رفرم در قانون خانواده شدند. افخمی گفت در دسترس قرار دادن این تجربه در اختیار فعالین زنان ایران، موجب الهام آنها گشت و سنگ بنای کمپین یک میلیون امضا در سال 2005 گذاشته شد.

بخش عمده سخنرانی 10 دقیقه ای افخمی به معرفی کتاب "کمپین برای تغییر، نگاهی از درون" نوشته نوشین احمدی خراسانی، اختصاص داشت. وی ضمن ابراز شادمانی از مقارن شدن انتشار این کتاب با سی امین سالگرد کنوانسیون رفع تبعیض و دهمین سالگرد تولد سازمان آموزش و همکاری زنان، به معرفی فرازهایی از کتاب پرداخت. افخمی گفت نحوهء سازماندهی در کمپین، عدم استفاده از خشونت، تماس چهره به چهره با مردم و نیز بهره برداری از امکانات تکنولوژیک موفقیت های فراوانی را به همراه آورده است. وی حضور 30 درصدی مردان در کمپین یک میلیون امضا را "استثنائی" خواند و گفت که این میزان مشارکت مردان در خاورمیانه بی سابقه است. 

لینا ابوحبیب (از لبنان): اهمیت سازماندهی و مشارکت زنان در عرصه های اجتماعی

ابوحبیب که از فعالین زنان در لبنان است، کنوانسیون رفع تبعیض را در جهان عرب، ابزاری برای مشارکت زنان در پروسه های اجتماعی و سیاسی می داند و نقش دیگری برای آن قائل نیست. به گفته او، از آنجا که امضای کنوانسیون به معنای لازم الاجرا بودن آن نیست، موجب می شود که زنان زیاد به آن دل نبندند. زیرا کشورهایی هم که آن را امضا کرده اند، به طور داوطلبانه (ونه الزاما) می توانند آن را رعایت کنند و به کار ببندند.

انچه طی سال های اخیر امکانی برای سازماندهی و تقویت ارتباطات میان زنان لبنان به وجود اورده، به اعتقاد ابوحبیب، استفاده از امکانات تکنولوژیک است. زیرا زنان جهان عرب ارتباطات محلی خود را به ارتباطات ملی و بین المللی گسترش داده اند.

ابوحبیب در پاسخ به این سوال که آیا رایزنی برای کسب دستاوردهایی در زمینه حقوق زنان در لبنان با موفقیت همراه بوده، گفت: "در مقطعی باید با سیاستمداران تماس گرفته شود . اما همه کار در این خلاصه نمی شود. سازماندهی امر مهمی است که باید مورد توجه فعالین زن قرار گیرد." او یکی از چالش های حقوقی در لبنان را مساله تابعیت می داند. طبق قوانین چنانچه مردی با زن خارجی ازدواج کند، تابعیت خود را به وی منتقل می کند اما عکس این قضیه صادق نیست. همین امر موجب می شود که این دسته از زنان از بسیاری از مزایا و تسهیلات رفاهی محروم گردند. 

وجیهه البحرنا (بحرین): زنان درگیر دو مبارزه موازی اند

به گفته وجیهه البحرنا، زنان در بحرین درگیر دو مبارزه موازی اند: اول مبارزه در دفاع از حقوق بشر و دوم مبازه برای متقاعدکردن فعالین حقوق بشر نسبت به این امر که حقوق زنان، بخشی از حقوق بشر است.

وی تاثیرات کنوانسیون رفع تبعیض را در عرصه قوانین خانواده ملموس تر از سایر زمینه ها ارزیابی می کند. با این وجود معتقد است که چالش اصلی در قانون خانواده بحرین، مساله عدم انتقال تابعیت زن در صورت ازدواج با همسر خارجی است. او این مساله را یکی از چالش های زنان در عرصه حقوقی ارزیابی می کند.

دست آوردی که این کنوانسیون در بحرین به همراه داشته، برقراری ارتباطات در عرصه های ملی، منطقه ای و بین المللی است. به گفته او زنان جهان عرب توانسته اند ارتباطات نزدیک تر و عمیق تری برقرار کنند و از این طریق از تجارب یکدیگر بهره برند. وی با نمایش اسلاید و عکس های مربوط به سفرهای بین المللی خود و دیدار با مقامات، بر ضرورت تداوم این گونه ارتباطات تاکید کرد. 

آسما خادر (اردن): توده زنان عامل تغییراند، نه قانون و پارلمان

به اعتقاد "آسما خادر"، اهمیت مشارکت زنان در عرصه های سیاسی برای اعمال فشار و انجام تغییرات، یکی از فاکتورهای تعیین کننده است. وی که دوره ای وزیر فرهنگ اردن بوده، انجام تغییرات ماندگار در هر جامعه ای را منوط به سازماندهی از پائین و درگیر کردن توده های زنان در شهر و محله و روستاها در عرصه های مختلف اجتماعی می داند. او می گوید، کنوانسیون رفع تبعیض یک چارچوب حداقل است و نباید خواسته های زنان را به مطالباتی که در مفاد کنوانسیون قید شده، تقلیل داد.

"خادر" براساس تجربه خود در رده های مختلف مدیریت سیاسی جامعه از وزارت تا مشارکت نزدیک سازمان های زنان، چنین نتیجه گیری می کند که باید به دنبال مکانیزم هایی برای مشارکت زنان بود. می گوید در اردن، سیاست "تبعیض مثبت" در شوراها و روستاها منجر به مشارکت فعال زنان شده است. با وجود این که سهیمه 20 درصدی برای جلب زنان درنظر گرفته شده بوده، ترغیب و تشویق زنان با موفقیت همراه بوده و به مشارکت 25 درصدی زنان در شوراهای شهر و محله شده است. گام بعدی در اردن در امر سهمیه بندی، تعیین میزانی برای میزان عضویت زنان در احزاب سیاسی است.

به اعتقاد "خادر"، چشم داشت به پارلمان ها و قوانین مصوبه و در یک کلام با توسل جستن به پارلمانتاریسم، نمی توان مبارزات زنان را به پیروزی رساند، بلکه جنبش زنان باید بر توده زنان اتکا کند، زیرا آنان اند که عامل تغییراند. 

ربیعه نصیری(مراکش):جنبش زنان قادر است دنیای عرب را تغییر دهد

ائتلاف 60 سازمان فمیسنیت عرب در سال 2006، محور سخنرانی "ربیعه نصیری" بود که به توضیح ضرورت تشکیل این ائتلاف و ذکر دست آوردهای آن اختصاص داشت. وی گفت، زمانی که عربستان سعودی کنوانسیون را امضا کرد، بیش از آن که موجب خرسندی شود، موجب نگرانی فمینیست های عرب شد. زیرا این کشور کارنامه درخشانی در زمینه حقوق زنان نداشته وندارد. کشورهای دیگری نیز در دنیای عرب دارای چنین خصوصیاتی اند. به گفته نصیری، فمینیست های عرب با این چالش مواجه بودند که چگونه می توان کشورهایشان را که رسما امضای خود را پای این کنوانسیون قرار داده اند، به انجام اقداماتی موظف کنند. از همین رو برای دست یابی به استراتژی واحد و تقویت بنیه و نیروی خود، تشکیل ائتلاف را چاره کار دانستند. وی گفت، فمینیست های عرب با اشراف به این مساله که اسلام سیاسی از کنوانسیون رفع تبعیض و هر آن چه به حقوق زنان مربوط باشد، متنفر است، تصمیم به استفاده از فرصت هایی گرفته که در مقابل شان قرار می گیرد.

نصیری می گوید این ائتلاف و تلاش های مشترک فعالین منجر به انجام رفرم هایی در قوانین خانواده درچند کشور عرب از جمله اردن و مراکش و تونس شده است. وی یکی از دستاوردهای قانونی را امکان انتقال تابعیت مادر به فرزندان می داند.

پرسش و پاسخ

سوال: امضای کنوانسیون رفع تبغیض چه موفقیت های قابل سنجشی به همراه داشته است؟

لینا ابوحبیب- لبنان : اگر تعریف از موفقیت، پیروزی حقوقی باشد، باید گفت در لبنان پروسه موفقیتی نداشته است. اما ما در پروسه گذار برای تغییرات حقوقی، تاثیرگذار بوده و این تاثیر قابل اندازه گیری نیست. 

آسما خادر- اردن: قانونی برای حمایت از خشونت دیده ها تصویب شده است. تجارت زنان و کشاندن آنان به فحشا از نظر قانونی ممنوع گشته است. خانه های امن برای زنان احداث شده و بودجه مشخصی برای آن در نظر گفته شده است. قانونی علیه قتل های ناموسی و خشونت در محیط کار تصویب شده است. همچنین کمیسیونی برای بررسی شکایات زنان تشکیل شده است که برای رسیدگی به این شکایات 82 نهاد با آن همکاری و مشاوره می کنند. 

وجیهه البحرنا- بحرین: در بحرین موفقیت ها قابل رویت و لذا قابل اندازه گیری نیست و بیشتر شامل تاثیرگذاری بر پروسه (طولانی مدت) تغییرات بوده است. 

آذر نفیسی – ایران: در 30 سل گذشته مبارزات زنان در ایران همواره در جریان بوده است. انقلاب 79 بسیاری از حقوق زنان را از آنان سلب کرده، اما ارتباط و پیوند زنان برای انتقال تجارب همواره موجود بوده است. به طور مثال زنانی مانند نوشین احمدی خراسانی با مهناز افخمی که وزیر زنان در دوران پهلوی بوده، مصاحبه می کند تا تجارب وی مورد استفاده قرار گیرد. جنبش زنان ایران جنبشی ریشه دار است. 

سوال: استراتژی جنبش زنان برای جلب حمایت رهبران مذهبی چگونه باید باشد؟

آسما خادر- اردن: ما اگر لازم باشد با رهبران مذهبی هم گفتگو می کنیم. اما اشتباه بزرگی خواهد بود اگر ما نقش آنها را تعیین کننده بدانیم.  

لینا ابوحبیب- لبنان: فراموش نکنیم که زمانی که دولت ها با مذهبی ها شروع به لاس زدن می کنند، زد و بند بر سر حقوق زنان است. ما در جلسه کنفرانس زنان در چین شاهد پیوند نامقدس ایران و واتیکان علیه حقوق زنان بودیم. در نتیجه با مذهب به عنوان یک نهاد نباید نشست و برخاست و گفتگو کرد.

http://www.shahrzadnews.org/index.php?page=2&articleId=1961

https://newsecul.ipower.com/

بازگشت به خانه