بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

اسفند   1387 ـ   مارچ  2009

پيوند به فهرست مطلب کتاب

فصل هشتم کتاب «ترک های امروز» ـ آنکارا حکومت می کند

بخش دوم ـ آنکارا با مسجدها و ادارات دولتی اش

نوشتۀ «آندرو مانگو»

ترجمهء اختصاصی برای سکولاريسم نو 

آنکارا از دورانی که «يحيی کمال» شاعر می نوشت: «بهترين های آنکارا از دست می روند» تا امروز مراحل توسعهء متعددی را پشت سر گذاشته است. در زمان شاعر، آنکارا پايتختی بود که حمل و نقلش را اسب ها بر عهده داشتند، تنها يک هتل مناسب داشت (که آنکارا پالاس خوانده می شد و اکنون ميهمانخانه دولتی است)، فقط يک رستوران خوب در آن وجود داشت (به نام «کارپيچ» که در دوران جنگ دوم جهانی ديپلمات های خارجی در آن جمع می شدند) و صاحب يک نايت کلاب مطلوب بود (به نام «ثريا»، که ميهمانان خارجی در آن به تفريحات گوناگون می پرداختند). اما امروزه دفتر تلفن آنکارا خبر از وجود هتل های متعدد پنج ستارهء ترکی و خارجی و کلوپ هايي مناسب هر سن و سال خبر می دهد. آنکارا، مثل مادريد، پايتختی دور از درياست؛ اما بهترين رستوران های غذای ماهی  در آن وجود دارد که ماهی خود را از دريای سياه، دريای آژه آن و دريای مديترانه تأمين می کنند. سياست مداران، استادان دانشگاه، و روزنامه نگاران در بارها و رستوران هاي مختلف شهر به هنگام صرف غذا دربارهء مسايل و مشکلات کشور به گفتگو می پردازند. برای قشر مرفه جامعه انواع مراکز بهداشتی، ورزشی، و کلاس های هنری وجود دارد. و کلاس های باله برای دختران دانش آموز طبقهء متوسط آن مشهور است. کادرهای ارتشی با چشم گيرترين لباس ها در اوقات فراغت در بلوارهای وسيع آن قدم می زنند. اما، در عين حال، وجه غمگين کنندهء زندگی شهر در روزهای کاری خودنمايي می کند؛ وقتی که صف های بلند کارمندان فرودست دولت، سپورها، و باربرها منتظر اتوبوس های ارزانی هستند که آن ها را به محل کارشان برده و يا از آنجا برگرداند.

     آنکارا نسبت به فلات آناتولی سه هزار فوت ارتفاع دارد، هوای آن معمولاً خشک است، که البته امروزه از طريق توسعهء جنگل ها و ساختن سدهای متعدد رطوبت آن را بالا برده اند. خدمات شهری در آن نسبتاً مناسب اند و آمدن گاز طبيعی به صورت قابل توجهی آلودگی هوا را کاهش داده است. آنکارا بر کمبودهای آب و برق غلبه کرده است و شورای شهرش خيابان ها را تا حد مطلوبی تميز نگاه می دارد.

     در سال 2001 شهرداری آنکارا دارای هجده هزار کارمند و کارگر بود. که از آن ميان تعداد کارمندان به شش هزار نفر بالغ می شد. شورای شهر آنکارا، که مدت های درازی در دست حزب متمايل به چپ «جمهوری خواه مردمی» بود، در سال 1994 به کنترل اسلاميست ها درآمد و شهردار اسلامی آن، به نام «مليح گک چک»، با افتخار اعلام می دارد که در نخستين هفت سال خومتش توانسته است تقريباً 720 ميليون دلار در آنکارا سرمايه گذاری کند. اگرچه سکولاريست ها مرتباً به او حمله می کنند اما، به نظر می رسد که«مليح گک چک»، برای شهر آنکارا خدمات متعددی انجام داده باشد.

«آنکارای بزرگ» دارای هشت بخش است که ادارهء آن ها به دست احزاب گوناگون قرار دارد. بهترين اين بخش ها «چانکايا» ست که در آغاز قرن جديد ادارهء آن در دست «حزب جمهوری خواه مردمی» بود.

     قصر رياست جمهوری ترکيه، که زمانی در لبهء جنوبی شهر قرار داشت، اکنون به علت موج جديدی از توسعهء شهری در اطراف تپه هايي که فلات آنکارا را از بستر خالی درياچهء کوچک گلباشی جدا می کند، تقريباً در وسط شهر افتاده است. زاغه هايي که در بخش جنوبی شهر وجود داشتند از بين رفته اند و اکنون خانه های کارمندی، ارتشی، و ديگر اشخاص متعلق به طبقه متوسط جانشين آن ها شده اند.

     يک منطقهء ويلايي به نام «اورآن»، که سال ها خانهء دولتمرد مشهور و سوسيال دموکرات ترکيه، بولنت اجويت، در آن قرار داشت اکنون از طريق تخريب ويلاها و ايجاد ساختمان های بلند آپارتمانی به دست طبقهء متوسط افتاده است و ساکنان قبلی اين منطقه اکنون در مناطق دورتری مشغول ساختن ويلاهای خود هستند. در دهه های 1930 و 1940 نخستين منطقه های ويلايي آنکارا بوجود آمد که اکنون بازمانده های آن ها در داخل شهر بزرگ و در محاصرهء بلوک های سيمانی بلند قرار دارند.

     قلعهء قديمی آنکارا امروزه يکی از جاذبه های توريستی شهر محسوب می شود. اين قلعه، با ديوارهای باستانی و مساجد قديمی اش، يک «شهر ـ موزه» محسوب می شود و «موزهء تمدن آناتولی» هم در يکی از مدارس مذهبی عهد عثمانی آن مستقر است. اين موزه با آثار چشمگير مجموعه های هنری قبل از دوران کلاسيک موجب شده است که آنکارا در همهء نقشه های توريستی خودنمايي کند و بصورت يکی از ايستگاه های سر راه به سوی »کاپادوکيا» و کليساهای قرون وسطای ساخته شده در دورن سنگ های آتشفشانی آن به حساب آيد. شهر کهنه دارای رستوران های عالی، و منظرگاه های متعدد مشرف بر شهر جديد است، و مغازه های متعدد آن به توريست ها انواع محصولات، و از جمله قالی، را عرضه می دارند.

     نماد شهر جديد اکنون ديگر قصر چانکايا (محل اقامت کمال آتاتورک) نيست. بلکه اين قصر جای خود را به «برج آنکارا» داده است که دارای يک رستوران چرخنده در نقطهء مرتفع خود می باشد و در فاصلهء کوتاهی از قصر رياست جمهوری قرار دارد.

البته آدم های سنتی مهمترين ساختمان آنکارا را مسجد «کجا تپه» می دانند که ساختمان آن در سال 1987 بپايان رسيد. اين مسجد در قلب مجموعه ای ساخته شده که «ادارهء امور مذهبی»، وابسته به دولت، که کارکنان همهء مساجد ترکيه را در استخدام دارد، در آن قرار دارد. در زير اين مسجد سوپر مارکتی ساخته شده که نيازهای مالی بنياد غير انتفاعی مذهبی کنترل کننده امور مذهبی را تأمين می کند. در دوران آتاتورک و اينونو مساجد آنکارا همگی در شهر کهنه قرار داشتند و کارشان انجام خدمات مذهبی بود که چيزی بيشتر ار نظارت بر کفن و دفن مردگان محسوب نمی شد. مشهورترين اين اماکن خانقاه حاجی بايرام ولی نام داشت. تا سال 1959 هم در شهر جديد مسجدی ساخته نشده بود. تا اين که در آن سال در محلهء «مال تپه» مسجد جديدی ساخته شد. مسجد مال تپه دارای دو مناره است حال آن که مسجد کجا تپه چهار مناره دارد که نقش مرکزی آن را در دستگاه رسمی مذهبی وابسته به دولت مشخص می سازند.

     در زمان آتاتورک لوگوی «ادارهء امور مذهبی» گوزنی محلی بود که قرص خورشيد را در ميان دو شاخ خود نگاه داشته بود. اما مسجدهای جديد لوگوی ديگری را انتخاب کرده اند که دو مناره را نشان می دهد با چهار ستاره در ميان شان. سکولاريست ها دائما نسبت به اين تغيير اعتراض می کنند. اين جريان، که جنگ لوگوها، خوانده می شود نشان دهنده دو فرهنگ است که رفته رفته ياد می گيرند که ناچارند در جامعهء کنونی ترکيه همزيستی مسالمت آميز داشته باشند. يعنی، پس از چندين بار مراجعهء طرفين به دادگاه ها بالاخره قرار شده است که اين دو دسته هر کدام لوگوهای خود را بکار ببرند و نحوهء زندگی خود را نيز هر گونه که می خواهند انتخاب کنند. اين دو دسته در آنکارا دارای محله های جدا از هم هستند. سکولاريست ها بيشتر در آپارتمان های منطقه چانکايا زندگی می کنند و مهاجران روستايي و سنتی در محله های فرودست نزديک فرودگاه خانه دارند. و بخش های ديگر آنکارا، که در کنترل دست راستی هاست، تامين مسکن، کار و مسجد برای ساکنان خود را مستقلاً بر عهده دارند.

     رجب طیب اردوغان، رهبر حزب عدالت و توسعه، پس از انتخاب به نخست وزيری در سال 2003 تصميم گرفت که در يکی از همين بخش های متعلق به طبقهء متوسط پايين، به نام «کچورن»، سکونت کند. آتاتورک هم، پيش از نقل مکان به منطقه باز و ساخته نشدهء چانکايا، مدت کوتاهی را در مدرسهء روستايي عهد عثمانی، واقع در همين محله، سکونت کرده بود. ساختمان اين مدرسه که اکنون به دانشگاه کشاورزی آنکارا تعلق دارد. قبل از اردوغان، محل سکونت نخست وزير در چانکايا بود که محلهء خوب آنکارا محسوب می شود و اردوغان، با بردن محل اقامت خود به محلهء «کچورن» می خواست تا نزديکی خود را به مردمی که از ميانشان برخاسته بود نشان دهد.

هنگامی که آتاتورک دست به ايجاد ديوانسالاری جمهوری خود در آنکارا زد ناچار بود بر وجود تحصيل کرده های عهد عثمانی در استانبول و کشورهای بالکان تکيه کند. حال آن که اکنون اغلب کسانی که از آنکارا بر ترکيه حکومت می کنند از مناطق مختلف آناتولی آمده اند. با اين همه، اگرچه ترکيب طبقهء حاکمهء سياسی ترکيه تغيير کرده است، هنوز سنت های مسلط بر ادارات دولتی ترکيه ريشه در اقدامات اصلاحگران عصر عثمانی در قرن نوزدهم دارند و تقليدی از ادارات فرانسه محسوب می شوند. البته خود فرانسه، پس از جنگ دوم جهانی و با اتخاذ سياست عدم تمرکز و ايجاد حکومت های محلی، ديوانسالاری خود را مدرنيزه کرده و با احتياط تمام به سوی پذيرش چند فرهنگی حرکت کرده است. ترکيه اما تازه در آغاز اين راه است. 

     بعنوان مثال می توان به پارلمان ترکيه در آنکارا اشاره کرد که هنوز به ريشه های فرانسوی خود وفادار مانده است و، با حفظ شعار «حاکميت به صورتی بلاشرط متعلق به مردم است» با نام «مجلس اعلای ملی ترکيه» به صورتی متمرکز عمل می کند. در عين حال، پانصد و پنجاه نمايندهء مجلس به اندازهء ارتش آنقدر مورد اعتماد مردم نيستند، و قدرت اين نمايندگان نيز از طريق ايجاد نهادهايي بر اساس سنت های آمريکايي تضعيف شده است. به اين معنی که اکنون يک دادگاه قانون اساسی و يک شورای امنيت ملی در کنار مجلس وجود دارند که ديکته کنندهء نظرات ارتش به دولت محسوب می شوند، و به همين دليل هم هست که دولت های ضعيف کلاً تحت تاثير ارتش عمل می کنند.

اين وضعيت موجب شده است که ليبرال های ترکيه نسبت به وجود يک «دولت پنهان» اعتراض کنند. آن ها معتقدند که اين دولت پنهان را ائتلاف مخفی ژنرال ها، کارمندان عاليرتبه دولتی، سياستمداران دست بالا، و بازرگانان مهم می گرداند که از طريق اتخاذ روش هايي غير قانونی کنترل کشور را در اختيار خود گرفته اند. آن ها معتقدند که برای بازگرداندن حاکميت به مردم به صورتی عملی ترکيه بايد جزو اتحاديهء اروپا شود. آن ها با خوش بينی اعتقاد دارند که اروپا پاسدار ارزش های دموکراتيک و حقوق بشر است. در سال های آغازين قرن بيست و يکم ليبرال ها در صحنهء سياسی کشور حضوری شاخص پيدا کرده و دست به اصلاحات سياسی و اداری گوناگونی زده اند که هنوز نمی توان در مورد نتايج آن ها قضاوت دقيقی کرد.

     از دوران سلاطين اصلاح گر قرن نوزدهم، همهء اصلاح گران ترکيه خواستار محدود ساختن قدرت خودکامهء دولت از طريق قانونگذاری بوده اند. اما به علت استمرار وجود يک ديوانسالاری سبک فرانسوی قديمی، که دارای مقررات و روش های قابل تفسير خود است، هنوز هم انجام هر گونه عملی نيازمند همکاری وزيران و صاحب منصبان دولت است. کارمندان دولت از حمايت های قانونی فوق العاده ای برخوردارند. مثلاً، اگر از ترفيعات آنها جلوگيری شود و يا از کار برکنار گردند می توانند به شورای دولتی، که مهم ترين محکمهء اداری کشور است شکايت کنند و آن ها را تنها تحت شرايط بسيار ويژه ای می توان محاکمه کرد. با اين همه، بسياری از آن ها از پذيرش مسئوليت هراس دارند. در ترکيه تمايل کارمندان دولت برای شانه خالی کردن از زير بار مسئوليت را با اصطلاح «امروز نه، برو فردا بيا» ـ که مردم معتقدند دولتی ها به آن صورت جوابشان را می دهند ـ به طنز می کشند. مشهور است که هندی ها برای عبور از سدهای ديوانسالارانه بايد «کلک کار» را بلد باشند. اما در ترکيه اصطلاح آن است که آدم بايد در مراجعه به ادارات دولتی با خود «قطب نما» داشته باشد تا بتواند راه خود را از ميان انبوه نامه پراکنی های دولتی بيابد. هر سندی بايد به امضای چند نفر برسد، و دواير دولتی پر از آدم هايي هستند که ـ نامه به دست ـ دنبال نفرات دوم و سوم امضا کننده می گردند. اين ماجرا در بالاترين سطوح دولتی هم رايج است. دستورات و مقررات صادر شده از جانب دولت بايد به امضای چندين وزير برسد و غيبت يکی از وزيران، که حتی ممکن است وظايفش هيچ ربطی به موضوع نداشته باشد، می تواند کار را به تاخير بيندازد. تازه، پس از گردآوری همهء امضاهای لازم، احکام دولتی بايد به امضای رييس جمهوری هم برسد. بولنت اجويت، در اواخر دوران کاری خود، از اين شکايت می کرد که بيشتر وقتش صرف امضای احکام ارتقای کارمندان معمولی دولت می شود.

ادامه دارد

https://newsecul.ipower.com/

بازگشت به خانه