تحریم ها، حذف یارانه ها و نگرانی رهبر از رویارویی ملت و دولت

ناصر اعتمادی

آنچه بیش از همه مایه نگرانی عالیترین مراجع قدرت در ایران است، پی آمدهای اجتماعی و سیاسی تحریم هاست که در کنار بحران حقانیت سیاسی که دست کم از یک سال پیش نظام اسلامی ایران با آن روبروست بدترین زمینه و فرصت حذف اجتناب ناپذیر یارانه ها را تشکیل می دهند.

آیت الله خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در دیدار با فعالان حوزه های مختلف اقتصادی بر ضرورت "اقتصاد مقاومتی واقعی" برای مقابله با فشارها و تحریم های اقتصادی غرب تأکید کرد. او هدف از تحریم های بین المللی را احیای وضعیت پیش از انقلاب اسلامی در ایران دانست و افزود که برای رسیدن به این منظور کشورهای غربی در تلاشند تا "مردم را با فشارهای اقتصادی به ستوه بیاورند" و مآلاً آنان را در مقابل دولت قرار بدهند.

با این حال، رهبر جمهوری اسلامی ابراز امیدواری کرد که مسئولان ایرانی بتوانند تحریم ها را بی اثر سازند یا باصطلاح وی آنها را "دور بزنند." او در عین حال دولت محمود احمدی نژاد را موظف به انجام دو کار اساسی کرد : ابتدا، مدیریت دقیق منابع مالی و سپس بهبود فضای کسب و کار.

اظهارات رهبر جمهوری اسلامی در ضرورت "مقابله" و "مقاومت" در برابر فشارها و تحریم های بین المللی اقتصادی همزمان است با تصمیم دولت کره جنوبی مبنی بر تشدید یکجانبۀ مراودات مالی خود با جمهوری اسلامی ایران. به موجب این تصمیم، دولت سئول علاوه بر ممنوع کردن فعالیت های شعبۀ بانک ملت در کره جنوبی فعالیت های 102 شرکت و مؤسسۀ دیگر ایرانی از جمله 24 شخصیت حقیقی و 14 بانک را در کره جنوبی ممنوع اعلام کرد. پیرو همین تصمیم، دولت سئول سرمایه گذاری های خود را نیز در صنعت نفت و گاز ایران کاهش می دهد.

همزمان با این تدابیر تقریباً کلیه بانک های مستقر در امارات متحد عربی انتقال پول به بانک های ایرانی را متوقف کرده اند و فعالیت مشتریان ایرانی خود را تحت شدیدترین مراقبت ها قرار داده اند، به طوری که از این پس قادر به گشایش اعتبارنامه برای خرید کالاهای مورد نیاز ایران نباشند.

در واکنش به این تحریم های یکجانبه که دامنه شان دیگر بسیار فراتر از کشورهای غربی می رود، این دومین بار است که طی هفتۀ گذشته رهبران نظام اسلامی ایران از لفظ "مقاومت" در مقابل فشارهای اقتصادی استفاده می کنند. در روزهای اخیر رئیس مجلس اسلامی ایران، علی لاریجانی، نیز با اشاره به تحریم های بین المللی که حوزه های کلیدی اقتصاد جمهوری اسلامی، یعنی نفت و گاز و نظام بانکی را هدف گرفته اند، از نیاز یک "نهضت مقاومت ملی" در برابر فشارهای اقتصادی سخن گفت و وضعیت پیش آمده در نتیجۀ این فشارها را خطیر توصیف کرد.

استفاده از لفظ "مقاومت" هم گویای تاثیرگذاری تحریم های بین المللی است و هم نگرانی مقامات از پی آمدها و نتایج آنهاست که اینبار بر خلاف معمول به جای صفت ها و تعابیر اسلامی از "ملیت" و "واقعیت" سخن می گویند.

اما، تحریم های بین المللی علیه صنایع نفت و گاز و نظام بانکی جمهوری اسلامی چه چالش هایی را پیش روی رهبران تهران قرار خواهند کرد؟

نخستین و مهمترین نتیجۀ تحریم ها عدم توانایی بهره وری لازم از منابع نفتی، مستهلک تر شدن تأسیسات نیمه اسقاط موجود صنایع نفت و گاز و در نتیجه کاهش درآمدهای ارزی کشور در نتیجۀ کاهش صادرات نفت و گاز است. بی سبب نیست که آیت الله خامنه ای هم خواستار مدیریت دقیق منابع ارزی نادر کشور شده است و هم خواسته است که برای جلوگیری از به هدر رفتن همین منابع نادر از "واردات بی رویه و بی منطق" اجتناب شود تا شاید به این ترتیب نظام تولیدی ورشکستۀ کشور نیز متحمل آسیب های بیشتر نشود. در این حال، تحریم نظام بانکی که بارزترین نمادش عدم گشایش اعتبارنامه هاست، واردات کالاهای اساسی و مورد نیاز جامعه را دشوارتر و گرانتر از پیش خواهد ساخت، مضاف بر اینکه جهشی دوباره به قاچاق کالا خواهد بخشید که هم اکنون سهم آن در اقتصاد ایران رسماً  19 میلیارد دلار در سال برآورد می شود. این تحریم ها بنیه نظام اقتصادی ایران را بیش از گذشته تحلیل خواهند بُرد و نتایج منفی چنین وضعی عمدتاً متوجۀ گروه ها و اقشار کم درآمد و ضعیف جامعه، یعنی هفتاد درصد جمعیت فقیر کشور خواهد بود.

اما، آنچه به این فقر ابعادی خطرناک می دهد حذف همزمان یارانه های سوخت است که دولت قصد دارد برای تأمین منابع جدید درآمدی از اوایل مهر ماه به اجرا بگذارد، بی آنکه حتا قادر باشد، برغم وعدۀ اولیه، یارانه های نقدی و جبرانی گروه های کم درآمد را سر موعد بپردازد. به اعتراف عالی ترین مقامات رسمی کشور افزایش تورم و تشدید رکود و بیکاری فوری ترین نتیجۀ تدبیری است که با این حال دولت را ظاهراً دیگر گریزی از آن نیست. به بیان دیگر، نگرانی تلویحی رهبر جمهوری اسلامی کاملاً به جاست هنگامی که می گوید : هدف از تحریم های اقتصادی به ستوه آوردن مردم و رودر قرار دادن دولت و مردم است. همین عبارت کافی است تا نشان دهد که آنچه بیش از همه مایه نگرانی عالیترین مراجع قدرت در ایران است، پی آمدهای اجتماعی و سیاسی تحریم هاست که در کنار بحران حقانیت سیاسی که دست کم از یک سال پیش نظام اسلامی ایران با آن روبروست بدترین زمینه و فرصت حذف اجتناب ناپذیر یارانه ها را تشکیل می دهند.

آینده آبستن حوادثی است که بر بستر انواع مطالبات انباشت شدۀ اقتصادی و سیاسی نمودار خواهند شد: عاملان این "حوادث" کسانی هستند که بیشترین صدمات یک دورۀ سی ساله از بن بست اقتصادی را تجربه کرده اند. یعنی: طبقات متوسط شهری و در رأس شان جوانان و زنان بیکار و بدون آیندۀ روشن که دیگر قادر به معنای کردن هستی فردی و اجتماعی شان در قالب های دست و پاگیر موجود نیستند. به اینان می توان حتا به ترتیب اهمیت، فعالان ورشکستۀ بخش خصوصی، اصناف و به ویژه کسبۀ خرد را افزود که نوعاً زیان های وضع حاضر را متحمل شده اند.

در آخر، بعید است که ساخت قدرت سیاسی مصون از آثار چنین فعل و انفعالاتی بماند. آنچه امروز در سطح می گذرد، آنچه از خلال اختلافات لفظی و بعضاً شدید میان اصولگرایان بر سر پایبندی یا عدم پایبندی به ارزش های ایدئولوژی شدۀ مذهبی خود را نمودار می کند از نشانه های خبردهندۀ وضعی است که با شکیبایی در حال شکل گرفتن است و به یک چشم بر هم زدن شکل "جهان تازه" را ترسیم خواهند کرد.

مواضع متضاد مقامات اسلامی در مورد حذف یارانه ها و نگرانی شان از نتایج تحریم ها همه گویای این ارزیابی درست مسعود نیلی، اقتصاددان در ایران، است که مقامات اسلامی به ناچار مهمترین اصلاح نظام اقتصادی کشور را در بدترین اوضاع ممکن باید انجام بدهند و اینکه چنین اصلاحی در نبود هماهنگی و کمترین تدارک و تدبیر لازم صورت می گیرد.

 8 سپتامبر 2010

http://www.persian.rfi.fr

بازگشت به خانه