نفت صد دلاری هم مشکل ایران را حل نمی کند

فرخ زندی*

پرسش: مهم‏ترین شاخصه ‏های بحران اقتصادی ایران در حال حاضر کدام‏ها هستند؟

پاسخ: از سیاست‏های مالی و پولی دولت شروع کنیم؛ کسری بودجهء دولت رو به افزایش است و درآمدهای نفتی‏ اش کم‏ می‏شود. در نتیجه دارد به چاپ اسکناس متوسل می‏شود. قدرت را از بانک مرکزی گرفته است و به بانک مرکزی حکم می‏کند که چگونه سیاست ‏اش را انجام بدهد. اقدامات بانک مرکزی در سه سال گذشته، می‏توان گفت معجونی است برای خراب کردن اقتصاد ایران. این سیاست ‏های مالی دولت و خارج از تحریم‏های اقتصادی است.

مشکل دیگری که دولت ایران در حال حاضر با آن روبرو است، پایین آمدن قیمت نفت و کاهش تولیدات نفتی به خاطر پیر شدن حوزه‏ های نفتی است که نیاز به بازسازی و هم‏چنین تکنولوژی نو دارند. دولت ایران باید در سال نزدیک به 9 میلیارد دلار سرمایه‏ گذاری کند که بتواند چاه ‏های نفتی را به شکل سابق‏ نگه‏ دارد، چون بعضی از این حوزه‏ های نفتی به 1920 برمی‏گردد. اما این کار را نمی‏کند و مجموعهء‏ سرمایه ‏گذاری دولت در حوزه‏ های نفتی و گاز مجموعاً بیش از سه میلیارد دلار در سال نیست که یک سوم هزینه‏ مورد نیاز است. در نتیجه تولیدات نفت روز به روز در حال کاهش است. در شش ماهه‏ اول سال گذشته تولید نفت به نزدیک سه و نیم میلیون بشکه در روز سقوط کرد و صادرات که باقی‏مانده‏ تولیدات و مصرف داخلی است، بیش از حدود دو میلیون بشکه در روز نبود.

با سقوط قیمت نفت و کاهش صادرات، درآمد نفتی دولت شدیداً پایین آمده است و این کاهش درآمد نفت در حال حاضر فقط مصرف تثبیت قیمت ارز ایران می‏شود. در این مورد هم نمی‏تواند موفق شود، چون قیمت ریال در چند ماه گذشته سقوط کرده است.

در نتیجه‏ دولت دارد از صندوق ذخیرهء‏ پولی ‏ای که چند سال پیش بانک مرکزی برای روز مبادا ایجاد کرده بود، برداشت می‏کند. برآورد می‏شود که سه سال پیش نزدیک به 80 بیلیون دلار در این صندوق ذخیره شده باشد. اما رقم‏های فعلی نشان می‏دهد که امروز بیش از 10 تا 15 میلیارد دلار در این صندوق موجود نیست. یعنی دولت به طور مرتب از این صندوق برداشت می‏کند که بتواند هزینهء‏ سوبسید و تثبیت ریال بکند و هم‏چنین بتواند واردات‏ اش را ادامه بدهد.

از سوی دیگر، با بحران اقتصادی که روبرو می‏شویم، می ‏بینیم که کارخانه‏ ها هر روز دارند تعطیل می‏شوند و آن ‏هایی هم که دارند کار می‏کنند، از پس پرداخت دست‏مزد کارگران بر نمی‏ آیند. چون این کارخانه ‏ها برای تامین هزینه ‏های‏شان به بودجه‏ های دولتی وابسته هستند و بودجه ‏های دولتی هم رو به خشکی می‏رود.

پرسش: تصویری که شما دارید از اقتصاد ایران ارائه می‏ کنید نشان ‏دهندهء‏ آن است که هر حکومتی، نه تنها حکومت کنونی ایران، به این ترتیب با سقوط آزاد روبرو است و در واقع دارد دست به خودکشی می‏زند. آیا می‏شود تصور کرد دولت به بخش مهمی مانند اقتصاد تا این حد بی ‏توجهی کند و این وضعیت را برای خودش به‏ وجود بیاورد؟

پاسخ: همان ‏طور که می‏گویید شرایط فعلی را به دست هرکس بسپارید، وحشت ‏زده می‏شود. اما هر مشکل اقتصادی راه‏ حل‏هایی هم دارد.

البته شما ممکن است راه‏ حلی را مطرح کنید که یک مشکل را حل کنید، اما مشکل دیگری به‏ وجود بیاید. این یک پدیدهء‏ اقتصادی است. مثلاً، می‏خواهید تورم را کم کنید، بیکاری افزایش پیدا می‏کند. می‏خواهید سوبسید‏ها را بردارید، تورم بالا می‏رود. ولی نمی‏توان گفت که دولت بی‏گناه است و نمی‏داند چه‏ کار باید بکند. خود این دولت، به وجود آوردندهء‏ تمام این مشکلات است.

عدم سرمایه ‏گذاری در داخل مملکت، وارد کردن کالا از بیرون به جای تشویق کردن تولیدات داخلی، و واردات کالاها از طریق سپاه و بنیادهای مختلفی که با دولت احمدی‏ نژاد ارتباط نزدیک دارند، نمونه‏ هایی از اقدامات دولت‏ هستند که در به‏ وجود آوردن این شرایط نقش داشته‏ اند.

دولت ایران قدمی پیش گذاشته‏ است که فقط و فقط می‏تواند با بالا رفتن قیمت نفت به سقف بشکه‏ ای 150 دلار تداوم پیدا کند. حتی رسیدن قیمت نفت به 100 دلار هم مشکل ایران را حل نخواهد کرد. گویی که کسری بودجه بعد از رسیدن قیمت نفت به پایین‏ تر از 80 دلار به ‏وجود خواهد آمد. الان هم که قیمت نفت حدود ۸۰ دلار است، ولی نفت ایران سنگین است و در نتیجه قیمت آن 78 دلار پایین‏ تر از قیمت بازار است.

به این ترتیب، مشکل اقتصادی ایران، فقط مشکل بودجه ‏اش نیست. بلکه مشکلات اساسی‏ ای برای خود ایجاد کرده است. زمانی که شما زیادی خرج می‏کنید و زیادی بریز و بپاش دارید، درست کردن آن هزینهء‏ زیادی به‏ بار می‏ آورد.

در شرایط فعلی سیاسی ایران، این‏گونه راه ‏حل‏ها نمی‏ توانند خیلی راه‏ حل‏های مورد پسندی باشند، چون از یک طرف مردم را تحت فشار قرار می‏دهید، از سوی دیگر مردم تحت فشار سیاسی هستند و ممکن است این دو دست به دست هم بدهند و دولت را بیشتر تحت فشار قرار بدهد.

پرسش: مساله‏ دیگری که چند هفته ‏ای است طرح می‏شود، مساله‏ آزاد کردن نرخ ارز در ایران است و حتی صحبت از برداشتن سه صفر از جلوی واحد پولی ایران است. آیا ممکن است این طرح‏ها عملی شوند؟ در این صورت چه تأثیری می‏تواند در شرایط کنونی اقتصادی ایران داشته باشد؟

پاسخ: واقعیت این است که تومان باید به نرخ واقعی ‏اش نزدیک شود تا کلی از مشکلات داخلی مملکت و مشکلات صادرات و واردات حل شود. قیمت واقعی تومان ایران، بر اساس شاخص‏ های اقتصادی موجود، نزدیک به دوهزار تومان در برابر یک دلار آمریکا است. یعنی قیمت امروز آن 100 درصد پایین‏ تر از آن‏چه باید باشد، است.

هزینه‏ء پایین نگاه داشتن قیمت تومان در این حد بسیار بالا است و هیچ کشوری در دنیا قدرت آن را ندارد که بتواند ارز را در چنین سطحی تثبیت کند؛ در حالی که تمام فاکتورهای اقتصادی علیه‏ اش عمل می‏کنند.

در ارتباط با برداشتن سه صفر از واحد پولی ایران، من تصور نمی‏کنم این کار عملی شود. تصور من این است که یک صفر از بین برود. یعنی ریال از بین برود و تومان جانشین آن بشود.

حتی اگر قرار باشد سه صفر هم از بین برود، چنان‏که خیلی از کشورهای دیگر دنیا این کار را کرده ‏اند، از بین بردن صفرها مشکلی را حل نمی ‏کند. بلکه فقط روکشی روی مساله می‏ کشید و مثلاً قیمت کالایی به جای یک میلیون تومان، می‏ شود 1000 تومان جدید و این وجهه بهتری دارد و آن‏قدر گران به‏ نظر نمی ‏رسد.

اما اگر زیربنا درست نشود، یعنی سیاست پولی مملکت پشتیبان برداشتن صفرها نباشد، دوباره شش ماه، یک سال و یا دوسال دیگر برمی‏گردیم به همان مشکلی که امروز داریم. ما باید سیاست مالی و سیاست پولی‏ مان را درست کنیم و اساساً سیاست اقتصادی جدیدی را بنویسیم.

فرمول اقتصادی امروز ایران در هر کشور دیگری اجرا شود، به همین بدبختی ‏ای که ما رسیده‏ ایم، می‏رسد. این کتاب آشپزی ساخت ایران است که در هر دیگی بیاندازید، سرخواهد رفت.

متاسفانه مسائل سیاسی و مسائل اقتصادی را نمی‏ توان از هم جدا کرد و مادامی که رژیم فقط به بقای خود می‏ اندیشد، هیچ‏کار اساسی‏ ای پیش نمی ‏رود.

* دکتر زندی استاد اقتصاد دانشگاه يورک کانادا است

برگرفته از رادیو زمانه

http://zamaaneh.com/special/2010/03/post_1114.html

https://newsecul.ipower.com/

بازگشت به خانه