جنبش سبز به عنوان مخالف و جایگزین

داریوش همایون

در ششمین ماه جنبش سبز، با پیروزی‌ها و هزینه‌های‌ش پشت سر، کوشندگان جنبش طبعاً به مراحل پیش رو می‌اندیشند و پرسش‌ها بر زبان‌هاست ــ آیا یک برنامهء مشخص بر پایهء خواست ‌های مشترک جنبش (به تقریب، زیرا جنبش و خواست‌های‌ش را دقیقاً نمی‌توان تعریف کرد) لازم است و در نبود آن مردم سردرگم نمی‌شوند؟ آیا می‌باید اولویت این مرحلهء مبارزه، شکست دادن احمدی‌نژاد و رسیدگی به جنایات رژیم در این شش ماهه باشد؟ آیا درست است که همچنان از روز‌های به اصطلاح مقدس رژیم برای تظاهرات بهره گرفته شود؟ آیا اکنون که رژیم توانسته است کنترل خیابان را در دست گیرد، بجای ادامهء تظاهرات، مرحلهء نافرمانی مدنی و اعتصابات فرانرسیده است؟ آیا کسانی که، بیشتر از بیرونیان، می‌گویند این کار‌ها سودی ندارد و رژیم را می‌باید با انقلاب برانداخت؛ یا آنها که هر روز بیشتر به خشونت رانده می‌شوند حق ندارند‌؟ آیا پخش خبر‌ها و تصویر‌های سرکوبگری رژیم مایه ترسانیدن مردم نمی‌شود؟

این پرسش‌ها و مانند‌های آنها بجاست و بر زبان بسیاری از کوشندگان بیرون نیز می‌آید ــ همین بس که انسان دمی خود را در ایران تصور کند. شاید بد نباشد همچنان خود را در ایران بگذاریم و پاسخ‌هائی بیابیم.

نخست برنامه و خواست مشخص در این مرحله. در نگاه اول هیچ چیز منطقی‌تر از این نمی‌نماید که هر جنبشی برای رسیدن به هدف روشنی است. روشن بودن هدف، بسیج همگانی را میسر می‌سازد و انرژی مبارزه را تمرکز می‌دهد. می‌گویند انتخابات در 22 خرداد چنین نقشی داشت. اکنون که مردم خواست‌های مشخصی ندارند جنبش از آن شور و عظمت افتاده است. این درست است که جنبش سبز دست گشاده‌تر شش ماه پیش را ندارد ولی بر ژرفای آن افزوده شده است. در آن نخستین هفته‌ها نیز انتخابات مرحله‌ای از دگرگونی اساسی تلقی می‌شد؛ به نظر مردم می‌رسید که با پیروزی انتخاباتی خواهند توانست دگرگونی‌های روزافزونی را بر رژیم تحمیل کنند. اکنون انتخابات به پس زمینه رفته است ولی اعتراض به وضع موجود و خواست دگرگونی بنیادی بر جای خود هست. انتخابات آزاد، با هدف تغییر سراسری روحیه و فلسفهء سیاسی و گروه فرمانروای جمهوری ‌اسلامی جانشین می‌شود.

شش ماه پیش هنوز اندیشه و عمل سیاسی در چهارچوب‌های همین رژیم جریان داشت. امروز کمتر کسی امیدی به اصلاح از درون نظام جمهوری‌اسلامی دارد. این رژیم همین است و دیگر جائی برای خودفریبی نمانده است. شک نیست که مبارزه را می‌باید در محدودهء همین نظام سیاسی و از راه‌هائی که در همین شرایط گشوده است یا گشودنی است ادامه داد. ولی هدف مبارزه امروز از شش ماه پیش، هم به سطح بالا‌تری رفته است و هم بر گروه‌های بزرگ‌تری روشن‌تر شده است.

اگر جنبش اعتراضی نمی‌تواند صحنه‌های نخستین هفته‌ها را تکرار کند، بیش از نداشتن هدف معین، به دلیل بسیج همگانی رژیم و ابعاد سرکوبگری است. این بسیج همگانی از استخدام هزاران بسیجی تا دستگیری و شکنجه و کشتن و اعدام‌های گسترده تا محرومیت از تحصیل و محاکمات تلویزیونی را در بر می‌گیرد. غافلگیری نخستین حکومت جای‌ش را به آمادگی داده است. اما جنبشی که انتخابات و آن تقلب تاریخی نیز برایش بهانه‌هائی بود؛ و رهبری نداشت که ارادهء عمومی را در خود متبلور سازد لزوماً به دلیل اعلام نکردن خواست‌های مشخص از هم نخواهد پاشید. برنامه تفصیلی؛ مثلاً انتخابات آزاد، آزاد کردن زندانیان سیاسی، رسیدگی به جنایات و دزدی‌های مقامات، بسیار خواست‌های با اعتباری هستند ولی بیشتر به کار یک مبارزه سیاسی در یک مرحلهء معین، مثلاً یک پیکار (کمپین) یا انتخابات، می‌خورند. جنبشی بی مرز و دراز مدت که در حال شکل گرفتن از سوی مردمان بیشمار است و هم خودش پخته‌تر می‌شود و هم آن مردم را برای زیستن در یک جامعه شهروندی آماده‌تر می‌سازد بیش از خواست‌های محدود لازم دارد.

مانیفستی برای جنبش

برای چنین جنبشی بی مرز، که تا آینده امتداد دارد یک بیانیه کلی، یک مانیفست که فلسفه آن را بیان کند مناسب‌تر خواهد بود ــ مانیفستی که نه دستور کار روزانه بلکه الهام بخش همهء کسانی باشد که خواست‌های ویژه خود را نیز دارند یا ممکن است پیدا کنند. فردا که شرایط اقتصادی برای گروه‌های بزرگ اجتماعی طاقت فرسا گردد شعار‌ها ناچار عوض خواهد شد ولی آن مانیفست خواهد ماند ــ حتی پس از پیروزی، و به ویژه پس از پیروزی. چنان مانیفستی همان بهتر که در خود ایران نوشته و امضا شود، و دربر گیرندهء کلی‌ترین خواست‌های یک جامعه شهروندی، و نه گروه‌ها و لایه‌های اجتماعی، یعنی حقوق سلب نشدنی برابر همهء افراد، و حق مردم بر حکومت بر خود، و دور از هر مصالحه و چانه زنی بر اصول و ابهام در آرمان باشد.

اگر هر روز خواست معینی مانند انتخابات مردم را بسیج نکند نا امید نباید شد. نمی‌باید فراموش کرد که گفتمان مطالبه محور و نه مسائل انتخاباتی، آغازگر جنبش سبز بود که بهانه‌اش انتخابات شد. انتخابات همیشه در جمهوری‌اسلامی بوده است. این بار آرزوی سوزان حقوق ‌بشر و دمکراسی بود که توده‌هائی را نخست به حوزه‌های رأی ‌گیری و سپس به خیابان‌ها کشاند. امروز آن آرزو‌ها هر چه شده باشد سوزان‌تر است و خشمی خاموش و فروننشستنی بر آن افزوده شده است. یک جنبش ملی در زیر یک رژیم فاشیستی به هر نام، بیش از این لازم ندارد. بقیه‌اش را گندیدگی گریز ناپذیر نظام سپاهی-امنیتی– جمکرانی فراهم خواهد کرد.

از نظر عملی و شرایط خیابان نیز وضع با خواست‌های مشخص یا بی آن تفاوتی نخواهد داشت. اگر مردم، مثلاً، برای آزادی زندانیان سیاسی یا محاکمهء آدمکشان و شکنجه‌گران به خیابان بریزند آیا رفتار آن آدمکشان و شکنجه‌گران عوض خواهد شد؟ آیا از گفتن الله‌اکبر و شرکت در نماز جمعه یا خواندن دعای کمیل کمتر می‌توان کرد؟ رژیمی که هر روز بیشتر به سرنیزه متکی می‌شود هر روز تحمل مخالفت را بیشتر از دست می‌دهد و مخالفت را در معنای تنگ‌تری تعریف می‌کند. در چنین رژیم‌هائی، اگر دیر ماندند، هر چه ممنوع نبود اجباری می‌شد و هر چه خوشایند هر صاحب قدرتی نبود کار گناهکار را به گولاگ می‌کشاند. رژیم اسلامی بر همان راه می‌رود ــ ساختن جامعه‌ای هنگ آسا regimented که در آن خرافات جای آگاهی و شعور اجتماعی را بگیرد، و دست روزی رسان حکومت اراده و کوشش فردی را خفه کند. (جمهوری‌اسلامی گولاگ خود را نیز با زندان‌هائی که هم اکنون شهرت جهانی یافته‌اند ساخته است.) پس از تجربهء شش ماههء گذشته دیگر نمی‌توان انتظار داشت هیچ گرایشی به ملایمت در دستگاه سرکوبگری مانده باشد. خامنه‌ای بیش از همه و احمدی‌نژاد نه کمتر از او هر مخالفتی را می‌خواهند ریشه کن کنند.

قدرت جنبش در خواست‌ها، بهتر است بگوئیم، آرزو‌هائی است که زمان بر نمی‌دارند و سده‌ها را ــ در مورد ما پنج سده ــ در بر می‌گیرند؛ نسل پس از نسل و توده‌های بزرگ را به حرکت در می‌آورند. ما خود تازه به این حرکت نیفتاده‌ایم. چهار نسل ایرانیان بیش از صد سال است کورکورانه و افتان و خیزان بر همان مسیر گام زده‌اند. میراث و بار این صد ساله اکنون در دست و بر دوش این نسل آخری است از همه پیشینیان خود آگاه‌تر ــ به لطف همان میراث و بار ــ و دریغ است که باز پایمال کم ظرفی و ناشکیبائی و فرصت طلبی شود.

شکست دادن احمدی‌نژاد با همهء فوریت و اهمیتی که دارد عملاً قابل تعریف نیست. مجموعهء کنش‌های جنبش سبز، همان ادامهء جنبش، موقعیت او را ضعیف و به شکست دادن او کمک می‌کند. کم خطر‌تر نیز هست. راه سبز امید نیز که از رویاروئی با خامنه‌ای پرهیز دارد آسان‌تر می‌تواند سیاست‌ها و اقدامات احمدی‌نژاد را زیر انتقاد و حمله ببرد و، بجای سخنرانی در کلیات، مبارزه را زنده‌تر و به رویداد‌های روز نزدیک‌تر سازد. جنبش سبز از اینکه نقش یک نیروی مخالف و جایگزین alternative را بگیرد و زبان اعتراض گروه‌های گوناگون اجتماعی باشد زیان نخواهد کرد.

حتی چنان نقشی نیز از شدت سرکوبگری رژیم نخواهد کاست زیرا مسئله نشان دادن واکنش متناسب نیست. رژیم می‌خواهد به بیشترین حد بترساند. با اینهمه جائی هست که آن بیشترینه خشونت را ـ که هنوز نشان نداده‌اند زیرا از پیامد‌های‌ش اندیشناک‌اند ـ به کار خواهند برد: پیش کشیدن شعار‌های سرنگونی و شیوه‌های خشونت‌آمیز، و فاجعه بار‌تر از همه تروریستی، که می‌باید در فرصتی دیگر بدان پرداخت.

با وام گیری از سعدی، درٍ پرسش‌ها از خودمان باز است و سلسلهء سخن دراز.

http://www.irancpi.net/homayoun/matn_270_0.html

https://newsecul.ipower.com/

بازگشت به خانه