ذهن سکولار و جامعهء غیرسکولار

مسعود سعیدی

توضيح سکولاريسم نو: اين سخنرانی که چکیده‏ای از آن را ملاحظه می‏کنید، در هشتمین جلسهء سخنرانی «انجمن جامعه‏ شناسی ایران» ـ شاخهء خراسان ـ در فروردین ماه سال جاری در تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی انجام شده و فقر مفرط مسلط بر فضای جامعه شناسی ايران را نمودار می سازد. اما آنچه اثر اين فقر را صد چندان می کند دروغگوئی، سخن گفتن برای خوش آمد حاکمان، و روش تحليلی مزورانه ای است که در آن موج می زند. ما مطالعهء آن را بعنوان کوششی در دشمن شناسی به خوانندگان سکولار خود توصيه می کنيم.

واژهء Secular صفتی است با ریشهء فرانسوی و نیز لاتینی که مهمترین معنای لغوی آن دنیایی، مادی، زمامند و زودگذر است. سکولاریزاسیون فرآیند سکولار شدن، و بالاخره سکولاریسم، ایده و گرایش به سکولار کردن است.

پیتربرگر سکولاریزاسیون را جریانی می داند که از طریق آن بخش هایی از جامعه و فرهنگ از اقتدار نهادها و سمبل های دینی خارج می شوند.

بریان ویلسون آن را فرآیندی تعریف می کند که در آن نهادها، تفکرات و آداب دینی اهمیت اجتماعی خویش را از دست می دهند.

کارل دوبلار معتقد است سکولارسازی دارای سه بعد است:

1ـ لاییک شدن در سطح کلان که همان تفکیک و تمایز ساختاری و کارکردی نهادها و مؤسسه ها است (مثلاً جدایی دین از حکومت).

2ـ تعهد و التزام دینی شخصی مربوط به رفتار فردی

3ـ تغییر و تحول در خود دین.

بعد فرهنگی سکولاریزاسیون، در کلام برگر، و بعد دوم، در کلام دوبلار، بیانگر یک چیز از دو نگاه مختلفند و سکولار شدن ذهن را مرتبط با همین بعد شرح می دهیم.

سکولاریزاسیون در این نگاه یعنی انحصار توجه به عالم مادیات و زمانیات و قطع نظر از غیر آن (مبدأ و معاد). قطع نظر از مبدأ و معاد که در افراد مختلف به میزان متفاوت است و حتی با وجود اعتقاد به مبدأ و معاد نیز ممکن می باشد منشأ خصوصیات روانی ـ فرهنگی خاصی است از قبیل:

ـ اندیشه و شیوهء تبیین سکولار: تبیین پدیده های طبیعی و اجتماعی و تجارب و حوادث زندگی بدون دخالت عوامل ماوراء طبیعی و تصور استقلال و اتکای به خود برای این عالم (روند راز زدایی شناخت ها و عقلانی شدن که محصول نهایی آن علم تجربی است).

ـ انگیزه سکولار" انجام عمل نه برای خدا و رضای او بلکه برای اینکه محاسبات عقلی آن عمل را توصیه می کند (عقلانیت عملی و رسمی در بیان وبر).

ـ آرمان سکولار: سعادت دنیوی از طریق اعمال و برنامه ریزی بشری و قطع نظر از سعادت اخروی.

سکولاریسم فرهنگی وجه مشترک اکثر ایسم هایی است که بعد از رنسانس در غرب به وجود آمد مثل اومانیسم، لیبرالیسم، ناتورالیسم در هنر، ناسیونالیسم، راسیونالیسم و حتی دمکراسی.

اگر به تفاوت های دنیای قدیم و عصر جدید نظری بیاندازیم، بهتر می توانیم روند سکولار شدن فرهنگ و ذهن آدمیان را حس کنیم. برخی از مهمترین این تفاوت ها عبارتند از تفاوت در شیوه نگاه کردن به دنیا، تفاوت در دغدغهء تکلیف یا حق، تفاوت در نسبت دنیا و آخرت، تفاوت در هنر.

یک عامل مهم و عمومی در پیدایش و رشد سکولاریسم فرهنگی، رشد روحیهء علمی است. علم تجربی از آغاز پیدایش، هدف خود را ترقی، تسلط بر طبیعت، بهبود زندگی و رفاه مادی و قدرت قرارداد و برای اینکه در این هدف خود با کفایت و موفق باشد ناچار است حوزهء بررسی خود را محدود کند. برای بررسی یک متغیر وابسته نمی تواند تأثیر هر آنچه احتمال اثر دارد را به آزمون بگذارد، به ناچار تصمیم به صرفنظر کردن از برخی متغیرهای مستقل میگیرد. علاوه بر این، با روش علم که تجربه و حس است نمی توان اموری را که به چنگ تجربه نمی آیند آزمون کرد. بنابراین، قطع نظر کردن علم از برخی عوامل و متغیرهای احتمالی تنها یک تصمیم عملی ناشی از محدودیت های روش شناختی است نه یک نظریهء علمی. اینکه علم برای پیشبرد آزمایش های خود و رسیدن به اهداف علمی مورد نظر، از عوامل ماورائی صرفنظر می کند (راز زدایی شناخت ها و عقلانی شدن در بیان وبر) از همین مقوله است. هیچ نظریهء علمی وجود ندارد که بگوید: ماورائی نیست و در امور این عالم دخالت ندارد.

این روحیهء علمی، با چنین تصمیمی در عمل، به طور عادی در نوع افراد منشاء سکولار شدن ذهن فرد می شود گرچه لازمه قطع نظر عملی از ماوراء به جهت محدودیت و برای یک هدف خاص، قطع نظر از ماوراء در همه شؤون زندگی نیست.

یکی از بزرگترین پیامدهای سکولاریزاسیون فرهنگی سست شدن پایه های اخلاق انسانی است.

یک‌شنبه، 13 اردیبهشت 1383

انجمن جامعه شناسان ايران

http://www.isa.org.ir/node/1445

https://newsecul.ipower.com/

بازگشت به خانه