بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

آبان   1387 ـ نوامبر 2008  ـ

سكولاريسم مذهبي در تاجيكستان

اعلام سال 2009 به نام امام اعظم (ابوحنيفه)

از سوي امام علي رحمان، رئيس جمهور تاجيکستان

مهین السادات صمدی

دانشجوی دکترای تاریخ  ـ تاجیکستان

امام علی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان اخیراً سال 2009 را سال «امام اعظم» اعلام كرده است. علی رحمان در سخنرانی خود در 8 سپتامبر به مناسبت 17 سالگرد استقلال تاجیکستان در کاخ باربد شهر دوشنبه، اين مناسبت را اعلام كرد و قرار است سال آینده در این کشور، 1310 سالروز ولادت امام اعظم، پایه‌گذار جریان حنفی در دین اسلام جشن گرفته شود. امام علی رحمان در سخنراني خود خدمات امام اعظم در متحد‌سازی دین اسلام را گرامی داشت.

ابو‌حنیفه نعمان بن ثابت، مشهور به امام اعظم، در سالهای 699- 767 مي‌زيسته‌ است. وی همچنین از علمای فقه اسلام محسوب شده و بسياري از منابع علمي و فقهي از قران کریم و سنت گرفته شده، به ايشان منسوب دانسته می‌شود.

امام علی رحمان در جریان سخنرانی در کاخ باربد‌: استقلال انرژی، رهایی از بن بست ارتباطاتي و تأمین امنیت غذا را از اهداف اصلی سیاست دولت‌اش در سال جاری عنوان کرد. اما اعلام سال 2009 از سوی رئیس جمهور تاجیکستان به نام فقیه حنفی تا اندازه ای برای آگاهان امر نا‌مناسب ارزیابی شده است.

امام علی به مردم کشورش وعده داد در طول سه سال آینده در زمینه انرژی به استقلال دست خواهند یافت و مشکلات کمبود و نارسایی برق برطرف خواهد شد.

رئیس جمهور تاجیکستان اصلاحات در عرصة کشاورزی را برای رشد کشور مهم خواند و بار دیگر بر ضرورت جدی کشت چند باره زمین‌های کشاورزی تاکید کرد. اما نکته‌ایی که در گزارش رئیس جمهور باعث توجه اکثریت قرار گرفته، پیشنهاد ایشان بر نام‌گذاري سال سال 2009 به نام موسس مذهب حنفی، امام حنفیه، زير عنوان امام اعظم و همزمان تاکید بر برگزاري مراسم‌هاي بايسته براي گرامي ‌داشت 1310 مین، سالگرد ولادت اين فقيه است.

رحمان طي اين سخنراني بار دیگر بر اين نكته تاکید کرد که جنگ  داخلی تاجیکستان در دهة 90 نتیجة تنش ميان روحانیون کشور بوده است. امام علی با تاکید بر اين که 92% از مسلمانان تاجیکستان پیرو آئین حنیفه‌اند، نسبت به فعالیت مذاهب و جریان نوظهور دینی که با هدف تجزیة ارزش های ملی و  اسلام صورت مي‌گيرد، اظهار نگرانی کرد.

ديدگاه‌هاي داخلي

با این حال پیشنهاد تجلیل موسس مذهب حنفي از سوی رئیس جمهور دولتی که در قانون اساسی آن بر جدايي دين از سياست تأكيد شده، آن هم در روز جشن استقلال ملي تا حدود زيادي غیر‌‌منتظره است.

برخي معتقدند پیشنهاد رئیس جمهوری در اين خصوص از حوادث و تحولات واقعی زندگی مردم تاجیک منشاء می گیرد و این پیشنهاد تنها جنبه دینی و فرهنگی ندارد، بلکه اهداف و موضوعات فرا‌تری از جمله امنیت  را نیز در نظر دارد.س

دولت‌مردان تاجيك اميدوارند كه ارائه این طرح از سوی رئیس جمهور از گسترش جریانات و رویگرد های تازه مذهبی که از خارج از مرز های به این کشور هدایت می‌شوند مانند "حزب التحریر" و "سلفیه ، جلوگیری کرده و مذهب حنیفه بتواند در آینده در ايجاد ایدئولوژی ملی مفید واقع شود.

اما برخی از تحلیلگرن تاجیک معتقدند این اقدام رئیس جمهوری نوعی مداخله دولت در امور دینی است و با هدف زير نظارت گرفتن مساجد و موسسات دینی و جلوگیری از نفوذ روحانیون که اخیراً فعالیت‌هاي گسترده‌اي براي تحديد فعاليت آنها صورت گرفته است مورد توجه قرار گرفته است.

ديدگاه‌هاي خارجي

در رابطه با اعلام سال 2009 با نام ابو‌حنیفه از سوی تاجیکستان، اسلام شناسان و کارشناسان دینی روسیه نظری متفاوت را اعلام داشته اند. آرتیام اولونین، پرفسور تاریخ و دانشمند مسائل سیاسی – مذهبی آسیای مرکزی از این ابتکار رئیس جمهوری استقبال می‌کند، اما الکسی موخین، رئیس مرکز اطلاعات سیاسی مسکو با اشاره با جشن های هر ساله در تاجیکستان می گوید، مقامات به این وسیله به نحوي به وظیفه سیاسی خود را عمل می‌کنند و مادام که مردم به چنین جشن ها توجه دارند، اين اقدامات مثبت ارزيابي مي‌شود.

به اعتقاد وي «اين اقدام دولت تدبیري از پیش اندیشیده شده بوده و براي جلب توجه مردم و كاستن از شدت برخورد های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. به اظهار او اين اقدام مي‌تواند تلاشي براي فرافكني و انحراف افكار عمومي از كمبودهاي اجتماعی و اقتصادی است».

موخين در عین حال تأکید كرد اگر اين جشن‌ها با هدف تحكيم وحدت ملی و خالصانه بر پا شوند، مفید خواهند بود. آرتیام اولونین با تأييد ديدگاه موخين معتقد است: «پس از جنگ داخلی، مقامات تاجیکستان برای کاهش نفوذ مذهب در جامعه سال "آریایی" ها را اعلام کردند، ولی واقعیت نشان داد که این تدبیر موثر نبوده است. به همین دلیل توجه دولت‌مردان تاجيك به به چهرۀ بزرگ مذهبی چون امام اعظم به جا و حساب شده است.

باید توجه داشت که جریان اسلامی حنیفه هم در تاجیکستان و هم در آسیای مرکزی گسترش چشمگیر داشته است. حنیفيون در اين منطقه جریان رادیکالی و تند‌رو به شمار نمی‌روند. به همین خاطر اعلام سال بزرگداشت ابو‌حنیفه تلاشی در جهت سازش دادن نظریه تاریخ آریایی و با نظریه‌هاي مذهبی است.

این در حالی است که اولیگ بالشاکاو، اسلام شناس پژوهشگاه شرق شناسی سنت پترزبورگ معتقد است: «هرچند معیارهای حقوقی که ابوحنیفه مقرر نموده در جنبه‌ هاي مختلف زندگی مسلمانان منطقه از جمله تاجیکان تأثير داشت، اما ابو‌حنیفه به تاریخ و دستاورد‌های تاجیکان هیچگونه ارتباطی ندارد». در عین حال این محقق افزود: «ابو‌حنیفه به عنوان پایه‌ گذار حقوق اسلامی شناخته شده است و در نتيجه تلاش‌هاي او حقوق اسلامی کامل شد».س

به اعتقاد او حقوق اسلامی برگرفته از نظام حقوق رومی ها و ساسانی ها است و در آن مقررات رومی‌ها و مقررات حقوقي ساسانیان قابل ارزيابي است. ابو‌حنیفه که نبیره اثیر ایرانی بود، در شهر کوفه زندگی می‌کرد. در این شهر ایرانیان زیادی هم به سر می‌بردند و این محیط برای تشکیل مکتب حقوقی ابوحنیفه تاثیر سودمند داشته است.

اعلام سال 2009 ميلادي به نام ابو‌حنیفه در تاجیکستان، در رسانه های خبری اسلامی روسیه نيز بازتاب گسترده داشته است. سامانه اینترنتی «آریاد» ضمن بزرگداشت مقام بنیاد‌گزار مکتب حقوق و فقه اسلامی اهل سنت حنفی نوشت؛ امام اعظم ابو‌حنیفه 1300 سال پیش در سال 80 هجری قمری در شهر کوفه به دنیا آمد، در حالي كه نیاکان او از مردم کابل بودند. ابو‌حنیفه چون مسند قضا را از سوی خلیفه منصور عباسی نپذیرفت به امر خلیفه به زندان افکنده و شکنجه شد و در سال 150 هجری بر اثر مسمومیت در زندان به قتل رسید.

برگرفته از سايت «ايراس ـ موسسهء دولت ايران برای مطالعات روسيه، آسيای مرکزی و قفقاز»

https://newsecul.ipower.com/

بازگشت به خانه