بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

مهر   1387 ـ   اکتبر  2008

نگاهی به کتاب

«رویاها و سایه‌ها»

نوشته‌ء رابین رایت

نقد اصلاحات طلبانه ای از کاظم اسماعیلی (*)

آن روز درست مثل روزهای دیگر بود، یا حداقل این طور شروع شد. سومین جلسه‌ی کلاس هنر بود. من شاگرد سال سوم در دبیرستان کوچکی در حومه‌ی نیویورک بودم. تنها نگرانی من این بود که گلدانی را که روبرویم قرار داشت، طوری به تصویر بکشم که شکل کدو تنبل نشود... 

معلم هنر با صدای همیشگی آرام و یکنواختش گفت: "ممکنه لطفاً، همه گوش کنید؟"

"همین الان به من اطلاع دادند که هواپیمایی به مرکز تجارت جهانی برخورد کرده و ..."

من دیگر آن آدم قبلی نبودم، و دنیا هم دیگر آنی نبود که من می‌شناختم.

در ماه‌‌های پس از آن، تیترهای روزنامه ها پر بودند از اخباری از خاورمیانه. در این خبرها، سیاست‌های منطقه‌ای، اصول‌، ارزش‌ها و حتی جغرافیای این منطقه تجزیه و تحلیل شده و مورد نقد و بررسی قرار می‌گرفت. کارشناسان و تحلیل‌گران در خصوص ابعاد مختلف خاورمیانه ادعای فضل می‌کردند و پیوسته، برای مشکلاتی به قدمت سده‌ها، راه‌حل‌های غیرعملی ارائه می‌دادند. مانند آن بود که انگار خاورمیانه دوباره توسط جهان غرب کشف شده باشد.

چیزی که می‌توانست به این  تقلای پرسروصدای غرب و به‌ویژه آمریکا برای درک بهتر خاورمیانه یاری رساند، شاید وجود یک بینش واقعی برخاسته از درون خود منطقهء‌ خاورمیانه بود. به همین منظور و در تلاشی برای «بازتاب صداهای داخلی منطقه و نه کارشناسان از راه‌دور»، رابین رایت، روزنامه‌نگار شناخته‌شده آمریکایی، دست به‌کار شد تا این خلاء را پر کند. نگارش کتاب جدید وی، به نام «رویاها و سایه‌ها؛ آینده‌ی خاورمیانه»، پاسخی به این نیاز بود تا بازتاب صدای مردمی باشد که به ندرت شنیده شده‌اند. رایت با استفاده از ٣٥ سال تجربه‌ی گزارشگری و با سبکی شیوا، به‌خوبی قادر به نشان دادن موانع رفرم در منطقه‌ای غیرقابل پیش‌بینی، که به سرعت در حال تغییر است، می‌باشد. وی در کتاب خود، گذشته، حال و آینده‌ء یکی از غیرقابل پیش‌بینی‌ترین مناطق جهان را به‌روشنی به تصویر می‌کشد. رایت آینده‌ء روشنی را برای خاورمیانه پیش‌بینی می‌کند و با بازتاب صدها گفت‌وگوی – انجام شده با پژوهش‌گران، نویسندگان، کارشناسان و متخصصین این منطقه – که بسیاری از این گفت‌وگوها در کتاب به طور گسترده آمده است، از این پیش بینی حمایت می‌کند.

رایت فصل‌هایی را به بحث در مورد مصر، لبنان، سوریه، مراکش، عراق، سرزمین‌های فلسطین و ایران اختصاص داده است. دو فصل از بین این فصول، تحلیلی از ایران و مبارزه برای اصلاحات پس از انقلاب ۱٣٥٧ می‌باشد. رایت از وقایع سال ۱٣٥٧ به‌عنوان "پرشورترین و ناب‌ترین انقلاب خاورمیانه" نام می‌برد، بدین وسیله ایران ملقب به ملتی غیر قابل ‌پیش ‌بینی، مملو از امکان اصلاح و تغییر می‌گردد. رایت استدلال می‌‌کند که در دوران انقلاب، ایران ایدئولوژی سیاسی‌ایی را مطرح کرد که طیف سیاسی جهان را دگرگون ساخت. همچنین بذر بعضی از جسورترین ایده‌های دموکراسی را در خاورمیانه پاشید. در آغاز، انقلابیون تند در دولت این دیدگاه‌ها را داشتند ولی همراه با جهت‌گیری جمهوری اسلامی، از شیفتگی آنان نیز کم شد. برای نمونه، از عبدالکریم سروش و اکبر گنجی نام می‌برد که هر دو در درون نظام اسلامی که پس از انقلاب تشکیل شد، مشغول به کار بودند اما بعدها از جزم گرایی که رژیم در قبال دموکراسی و اصلاحات در پیش گرفت، دوری جستند.  

آیا سروش و گنجی می‌توانند چهره‌های بالقوه‌ اصلاح گرایی در ایران باشند؟ آیا زمان آنان سپری شده است؟ آیا آنان حمایت و نفوذ کافی را در جهت ایجاد جرقه‌ جنبش اصلاح گرایی دارند؟ بدون پاسخ گویی به این سوالات، ساده‌انگارانه خواهد بود که خوشبینانه به تغییرات کوتاه مدت در ایران بیاندیشیم، ما نمی بایست بپرسیم چه کسی چهره ی آینده‌ی جنبش اصلاح طلبی خواهد بود، ترجیحاً باید بپرسیم چگونه عملکرد این اصلاح‌طلبان، شهروندان طبقه‌ء متوسط را تحت تاثیر قرار می دهد.

با اشاره به این افراد و شرح مبارزهء آنان در راه اصلاح گرایی، رایت طرح روشنی از نشاطی که نسل جدید فعالان بوسیلهء آن درخواست هایشان را ارائه می دهند، به تصویر می کشد. رایت به شیوایی، به مبارزهء آنان برای تغییر و موانع پیش رو اصلاح‌گرایی در ایران اشاره می کند، ولی اینکه، به چه میزان می‌تواند این فعالان و روش‌هایشان تاثیرگذار باشند؟ رایت پاسخی به خواننده ارائه نمی‌کند.

رایت می‌گوید که اگر دولت اسلامی ایران می خواهد به بقایش ادامه بدهد، می‌بایست انعطاف نشان دهد. وضعیت واقعی حال در ایران کنونی، کشوری را نشان می دهد که غیرقابل انعطاف، سخت و ایستا می باشد. ایرانی ها به زودی سی‌امین سالگرد انقلاب اسلامی را شاهد خواهند بود. برخلاف فشارهای داخلی و خارجی، دولت ایران توانایی اداره و کنترل کشور و شهروندان را داشته است. به استثنای هشت سال دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی و کنترل ایران توسط اصلاح طلبان، دولت اسلامی انعطاف کمی نسبت به شهروندان خود و ارزش‌هایی که به انقلاب ۱٣٥٧ منجر شد، نشان داده است. حتی می توان چنین استدلال کرد که با اینکه حکومت هشت ساله اصلاح طلبان اندک آزادی‌های اجتماعی برای مردم ایران فراهم آورد، ولی این اقدامات کمتر منجر به نتیجه بادوامی شد.

جنبش اصلاح طلبی ایران، پویا و پر از ظرایفی‌ ست که پیش بینی آینده آن را مشکل می سازد. عدم ارائهء تحلیلی جامع از جنبش های کنونی و تحولاتی که در ٢۹ سال گذشته در ایران اتفاق افتاده است، منجر به ایجاد شناختی سطحی و ناآگاهانه از وضعیت کنونی این کشور خواهد شد. توسعهء سازمان‌های غیردولتی و محلی در ایران، مانند همیشه زنده و فعال می‌باشد. هرچند، تغییر دولت در ایران، از دولت اصلاح‌طلب محمد خاتمی به دولت نومحافظه‌کار محمود احمدی نژاد، منجر به محدویت و سرکوبی بیشتر سازمان‌های غیردولتی در ایران شده است، اما تلاش فعالان همچنان به شیوه‌ای محکم و استوار ادامه دارد.

درست همانطوری که رایت اظهار می دارد، مسئله، نبود فعالان و یا جنبش اصلاح طلبی نیست. در مقایسه با کشورهای همسایهء دیگر، ایران دارای جنبش مدنی اجتماعی بسیار فعالی می باشد. مسئله ای که رایت آن را نادیده می گیرد نبود جایگزین هایی می باشد که به نظر بعضی ها، تصویری بی روح از جنبش اصلاح طلب ایرانی را ترسیم کرده است.

هدف بسیاری از فعالان ایجاد تغییرات در درون سیستم و چارچوب رژیم اسلامی می باشد، چیزی که با درک وضعیت کنونی، به نظر می رسد بهترین انتخاب قابل دوام باشد. در عین حال، به خاطر همین خط ‌مشی، بسیاری از طبقه‌ء متوسط ایران نیروهای مخالف را همچون گروه‌هایی با خط مشی و اهدافی به طور کامل متفاوت و یا جایگزینی خوب برای سیستم کنونی نمی‌بینند. 

کتاب «رویاها و سایه ها» دیدی خوشبینانه را از خاورمیانه در خلال انتقال تاریخی به سوی دموکراسی نشان می‌دهد. همچنین، در این کتاب، چشم‌اندازی عالی از خاورمیانه، با تسهیل درکی از منطقه ای مملو از ظرایف و پیچیدگی، برای خواننده فراهم شده است.   

درست مانند نوجوانی که در زمان رسیدن بلوغ برای دستیابی به شناخت از خود در ستیز است، ایران نیز در چمبره‌ء انتقال خویش به حکومت دموکراسی گرفتار است. با آگاهی از طبیعت غیرقابل پیش بینی منطقه‌ء خاورمیانه و شماری از وقایع غیرقابل پیش گویی، تنها می توان به آیندهء روشن ترسیم شده توسط رابین رایت امیدوار بود.

برگرفته از سايت «گذار»:

http://www.gozaar.org/template1.php?id=1134&language=persian

(*) اين تيتر از سکولاريسم نو است.

https://newsecul.ipower.com/

بازگشت به خانه