بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

فروردين 1387 ـ   آوريل  2008

رابطه اسلام و حكومت

مقداد توانا نيا

در بين متفکران اسلامی نظریه ای وجود دارد مبنی بر اينكه اساساً دین به اعتبار اینكه دین است با حكومت و سیاست ارتباط ماهوی ندارد و پیامبر اسلام هم اگر حكومتی تشكیل دادند مطابق سنتهای عصر خویش عمل كردند .

این نظریه توسط افرادی مانند " علی عبد الرزاق " مصری مطرح شده و دكتر مهدی حائری یزدی نیز در كتاب «اسلام و حكومت» به شكل تلطیف شده ای آن را ارائه و بیان نمودند .

عبدالرزاق، كه یك فقیه و متكلم و شیخ الازهر بود، حدود هشتاد سال قبل بحث هایی كه ما امروزه درباره ی آن می اندیشیم و به آن اعتقاد داریم را مطرح نمودند، ایشان معتقد بودند كه خلافت یك نهاد تجربی و مدنی است نه یك نهاد دینی كه دین منشا تاسیس آن باشد و به گفته وی هیچ دلیلی در آیات قرآن نمی توان برای این ادعا پیدا كرد .

به اعتقاد همفكران این فقیه مصری، قرآن به صراحت دربارهء اموری همچون نماز و وضو صحبت می كند اما با این صراحت درباره حكومت سخنی در قرآن مجید نیامده است . خداوند در قرآن به پیامبر می گوید كه قرار است چیزی كه در فطرت مردم است به یاد آنان بیاوری نه اینكه چیزی به آنان تحمیل كنی. نيز خداوند انسان را با گرایش دینی و معنوی آفرید است و كار پیامبر این نبوده كه در مردم گرایش دینی ایجاد كند، بلکه كار پیامبر یادآوری آن چیزی است كه انسان گاهی مواقع آن را فراموش می كند. در واقع می توان اینگونه بیان داشت كه هیچ كسی در نفس وجود حكومت تردید ندارد اما نكته این است كه ارتباط میان حكومت و دین در قرآن به صراحت بیان نشده است .

علی عبدالرزاق قایل به تفكیك حكومت، یعنی نهاد حاكمیت، از دین است نه تفكیك سیاست از دین. او حتا معتقد نیست كه مسلمانان نباید حكومت تشكیل دهند و بر این باور است كه مسلمانان با آموختن اصول حكومتداری می توانند حكومت تأسیس كنند اما این حكومت مساوی با دین نیست .

این متفكر مسلمان در عصر خود محاكمه شد و چون استدلال خویش را همزمان با سقوط حكومت عثمانی مطرح كرده بود بسیاری نظریه وی را استعماری می دانستند اما عبدالرزاق می گفت كه حكومت مساوی دین نیست و سقوط آن نباید سقوط دین تعبیر شود .

پس با این پیش فرض می توان این سوال اساسی را مطرح نمود كه : آیا در اسلام دین در خدمت حاكم یا حاكم در خدمت دین است ؟

حكومت ابزاری در اختیار دین است و دین ابزاری در اختیار حكومت نیست و ما دین را استفاده نمی كنیم كه به حكومت برسیم .

مرحوم دكتر مهدی حائری یزدی هم بر این اعتقاد بود كه نمی توانیم برای حكومت در اسلام یك پشتوانه در قرآن پیدا كنیم . نفس بیعت پیامبر اسلام با مردم بر این نكته استوار بود كه او را به عنوان حاكم به رسمیت می شناختند و بیعت نشانگر این است كه حكومت پیامبر نه بر اساس وحی كه بر اساس رای و نظر مردم بوده است .

حضرت امیر (ع) هم هیچگاه نگفته است كه من از طرف خدا منصوب شده ام؛ حتا نمی گوید پیامبر اسلام مرا برای حكومت انتخاب كرد؛ و همواره نسبت به حكومت از خود بی رغبتی نشان دادند؛ در واقع ایشان به حكومت تمایل نداشت. این كه ایشان حكومت را خوار و پست می دانست و آن را با كفش پاره قیاس می نماید بیانگر این است كه حكومت یك امر غیر دینی است .

فرهنگ اسلامی زمانی بارور و پویاست كه با كندوكاو مباحث به نقاط روشنی برسیم اما اگر از این مباحث فاصله بگیریم به دوره افول فرهنگ دینی می رسیم .

وقتی حكومت را اصیل ندانیم و بپذیریم كه اصالت با دین است نه حكومت، آن وقت عمل و رفتار هر سیاستمداری به پای دین نوشته نمی شود. اما اگر گفتیم كه حكومت از دین مهمتر است به این معنی است كه دین یك امر ثانوی است.

در واقع، با مقایسهء نحوهء حكومتداری در هند و پاكستان می توان گفت كه هندیها یك مدل حكومتداری دارند كه بر اساس آن جامعه ای یك میلیارد نفری را اداره می كنند؛ رئیس دولت آنها اكنون یك سیك است در حالی كه سیك ها در هند در اقلیت محض هستند؛ رئیس جمهوری هند یك مسلمان است و رئیس گنگرهء این كشور هم سونیا گاندی است كه اصلاً هندی نیست. هندوستان با این تركیب در حال پیشرفت است و هیچ زمانی نظامیان در هند ـ كه قدرت زیادی هم دارند ـ به قدرت نرسیده اند اما پاكستان از زمامی كه از هند جدا شده است تقریباً همیشه حكومت نظامی داشته است.

باری، چون قرار است حكومت در خدمت ایمان دینی باشد اگر کار معكوس شد نتیجه بر عكس هم می گیریم.

برگرفته از سايت حزب مشروطهء ايران:

http://www.irancpi.net/digran/matn_2323_0.html

بازگشت به خانه