بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

22 اسفند 1385 ـ  12 مارچ  2008

سکولاريسم درهای دوزخ را می بندد

منوچهر جمالی

آنکه می ترساند جان و خرد را می آزارد، و از آزردن ديگری و ديگران کام می برد. آنکه می ترساند ستمکار است. ترساندن بُن مايهء همهء بیدادگری هاست. «ترساندن» رسانیدن برترین آزار به «جان و خرد» انسان است، همان دو پديده ای که نزد ایرانیان سخت مقدس اند.

یک اندیشهء ترسناک خرد و روان انسان را فلج می سازد و از هر ترساننده ای آزارنده تراست، چرا که سرچشمهء اندیشه های آبادگر گیتی را می خشکاند. به همين دليل بايد «ایمان به وجود دوزخ» را از روان ها و خردها ریشه کن ساخت تا خرد و روان بتوانند رامش خود را در همین گیتی بيابند. دوزخ دیدار چهرهء الاهان بیم آور در خیال و فکر و روان است؛ خدایانی که زیبایند اما مردمان را بدان می خوانند که صورت زیبای آنها را همه جا بکشند تا خدای زیبای خود را بشناسند و چهره ای را که از غضب  زشت می شود  دور بیاندازید. خدای جمیل و زيبا می گذارد که همه دیده به جمال او بیاندازند و، در واقع، خدا تنها زمانی خداست که هيچگاه زشت نباشد.

به همين دليل، در استوره های فرهنگی ایران، نخستین خویشکاری جمشید، اين بُن و ريشهء همهء انسان ها در جهان، آن است که، در «روز نوروز بزرگ»، که ششم فرودین ماه است، همراه با «زن ـ خدا» ی خرداد، بر می خیزد و «در دوزخ» و درِ همه گونه ترس و ترسانندگان و همه گونه رزم ها و خونریزی ها را می بندد و کیهان را بی بیم و بی رزم می سازد. جمشید دوزخسازان و بیم آوران را از جهان می راند و نمی گذارد که خدایان ترس آفرين و پیامبرانشان «بهشت نسيه» ی خود را بر فراز دوزخ بسازند .

جمشیدی که با کلید خرد همهء بندهای مشکلاتِ گیتی را می گشايد و می تواند در همهء دوزخ ها و بیم ها و بیم آوران را ببندد، می گوید : «آنگاه که انسان درِ دوزخ را، در هر کتاب مقدسی ببندد، آنگاه خواهد توانست بهشت  را در روی زمین بسازد».

جمشید می گوید که می توان در همين گيتی بهشتی بدون دوزخ ساخت. دوزخ هیچگاه راه رسیدن به بهشت نیست. راه رسیدن به بهشت از میان ِ دوزخ نمی گذرد . خردِ ضد خشم و قهرِ ِ بهمنی ِ جمشید معمارساختن «بهشت بدون دوزخ» است. دوزخ ، آنجائیست که خشم و قهر هر ِالاهی، در اوج خود، واقعیت می یابد، و کوچکترین اندیشه و یادآوری تلخگین و زهرآلود ِ آن زندگی در گیتی را فلج می کند. و وقتی مردمان، از دوزخ آنها نترسند و به اندیشهء بهشت نسیهء آنها دل نبندند، آنگاه به فکرساختن بهشت نقد در گیتی میافتند.  

فرهنگ بی دوزخ ایران، به سراغ خشکاندن سرچشمه های بیم و وحشت و هراس می رود چرا که عمل و اندیشه ِ انسان نباید استوار بر ترس از دوزخ باشد. حکومت هم نباید بر ترس مردمان از شکنجه و عذاب (همان «سیاست کردن») استوار گردد. آری، فرهنگ ایران بر ضد «سیاست » است و می خواهد، بجای آن، «جهان را بیاراید». فرهنگ ایران، به «سیاست» پشت می کند و رو به «جهان آرائی» دارد. ما آرایندهء جهان می خواهیم نه سیاستمدار.

« آراستن» همان نظم دادن کشور با «زیبائی» است، و تنها آنچه ترس آور است زشت هم هست . واژهء «زشت» در فرهنگ ایران به معنای ترسناک و مخوف و غضبناک است. و خشم نيز زشت و ترسناک است.

خرداد، اصل آبادان کردن و ساختن بهشت در گیتی است و، طبعاً، در بهشت آبادان جمشيدی نه بیمی از کسی و چیزی است، و نه رزم و جنگ و خونریزی ، و نه از کسی حواسته می شود که برای فیروز ساختن  او به جهاد برود. يعنی، هرجا گام ِ خرداد برسد درآنجا نمی توان دوزخ ساخت و اندیشهء وجود دوزخ را تلقین و رایج کرد.

 خرداد، امکان ایمان آوردن ما به دوزخی در فراسوی گیتی و در روان انسان را از بین می برد، چرا که چنین ايمانی سرچشمهء آفرينش ترس و وحشت در هر عملی و در  هرفکری است.

باری، بی شک، تا ما خود را ايرانی می دانيم، جمشیدی که، بدون کاربرد ترس و وحشت و ارهاب و انذار، و بر پایهء «خرد خندان» و «اصل بزم»، بهشت خردادی را می سازد هنوز در ما زنده است و تنها لازم است که ديگر باره برانگیخته شود. يعنی، درک مبتنی بر «خوشی و عيش نقد»، که گرانیگاه سکولاریته است، در فرهنگ ایران در  پیوندِ «جمشید» با «زن ـ خدای خرداد» بیان می شود و ما که این اندیشه های ژرف فرهنگ ایران را فراموش کرده ایم، با ژرف بینی و دقت، می توانیم این پیوند با جمشید را بازسازی کنیم.

اما، پيش از آغازيدن به چنين نوزائی و نوسازی فرهنگی، بايد بدانيم چگونه شد که ما ایرانیان بُن خود، جمشید، را فراموش کرديم؟ و چرا «نیروی جمشیدی» را ـ که در دوزخ و راه رسیدن به بهشتی را که از آتش ِ سوزنده دوزخ می گذر می بندد ـ از دست داديم؟

اين پرسش از گذشته می تواند راه را بر يافتن پاسخ بگشايد. پس اين پرسش را در نوشته های آينده جستجو خواهيم کرد.

بازگشت به خانه