بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

18 دی  1386 ـ  8 ژانويه 2008

دولت اسرائیل بین سكولاریسم و مذهب

احمد زیدآبادی

رابطه دولت و دین در اسرائیل در واقع به حدی پیچیده است که اکثر اسرائیلیها نیز از آن تصویر روشنی ندارند، چه رسد به مردمی که فقط از راه دور درباره اسرائیل چیزهایی شنیده‌ اند.

بنیانگذاران جنبش صهیونیسم اغلب خود را افرادی غیرمذهبی و حتی ملحد معرفی می‌ کردند و هم اکنون نیز رهبران بیشتر احزاب سیاسی در اسرائیل خود را سکولار می ‌دانند.

احزاب بزرگ از جمله کدیما، کارگر و لیکود و نیز احزاب کوچکتری مانند ایزرائیل بیتینو(اسراییل، خانه ما) ‌بلوک یاهاد - مرتص و بسیاری دیگر از جمله احزاب سکولار به شمار می ‌روند و بر جدایی دین از دولت اصرار می ‌ورزند.

با این همه، به علت پیوند گسست ناپذیر ملیت یهودی با مذهب یهود، دولت اسرائیل به اجرای پاره‌ ای از احکام شریعت یهود در دوایر و دستگاههای دولتی متعهد است و از همین رو، برخی از متفکران سیاسی درباره ماهیت دولت اسرائیل به عنوان دولتی سکولار تردید دارند.

به نظر می ‌رسد رهبران اصلی جنبش صهیونیسم در صدد بودند دولت یهودی سکولاری در فلسطین تأسیس کنند، مسئله ‌ای که مخالفت یهودیان مذهبی ارتدوکس (سنتگرای متعصب) با آنها را موجب شد.

اصولاً ارتدکسهای مذهبی ایجاد دولت یهودی پیش از ظهور مسیح را بدعت در شریعت موسی به حساب می ‌آوردند و بر این عقیده بودند که بازگشت به سرزمین موعود لزوماً باید به پس از ظهور مسیح موکول شود.

با این حال، کشتار یهودیان در طول زمامداری آدولف هیتلر رهبر نژادپرست آلمان که از آن به نام هولوکاست یاد می‌ شود، از مخالفت یهودیان ارتدوکس با تشکیل دولت یهود کاست و آنها را به همکاری با سران صهیونیسم ترغیب کرد.

در سال ۱۹۴۷ دیوید بن گوریون بنیانگذار دولت عبری، از سران احزاب ارتدکس یهودی دعوت کرد تا به همراه یهودیان سکولار در تأسیس دولت اسرائیل و تنظیم بیانیه استقلال سهیم شوند، دعوتی که احزاب ارتدکس آن را پذیرفتند.

نخستین مناقشه بین یهودیان سکولار و مذهبی بر سر اشاره به نام خدا در بیانیه استقلال بود.

روشن است که ارتدوکسها بر لزوم آغاز بیانیه به نام خدا اصرار می‌ ورزیدند، در حالی که سکولارها بشدت با آن مخالفت می ‌کردند.

در نهایت دو طرف بر استفاده از واژه ‌ای توافق کردند که از نظر مذهبیها اشاره به وجود خداوند داشت اما از نظر سکولارها مفهوم متافیزیکی خاصی را دلالت نمی ‌کرد.

در حقیقت، منازعه بر سر اشاره به نام خدا در بیانیه استقلال از اختلاف عمیقتر غیرمذهبیها و ارتدوکسها درباره ماهیت و سرشت دولت یهود پرده برمی ‌داشت.

ارتدوکسهای مذهبی دولت یهود را به مثابه دستگاهی برای اجرای احکام شریعت یهود می ‌خواستند و بر ماهیت دینی دولت اصرار می‌ ورزیدند، حال آنکه سکولارها در پی جدایی دین از دولت و تشکیل دولتی بر پایه ملیت یهود بودند.

اختلاف بین دو طرف به اندازه ‌ای ژرف بود که از تدوین قانون اساسی برای اسرائیل بازماندند و هنوز هم پس از گذشت حدود شصت سال از تأسیس دولت اسرائیل، این کشور قانون اساسی ندارد و بر مبنای سلسله قوانینی عادی اداره می ‌شود که به نام قانون پایه شهرت دارند.

با این حال، صرف نظر از ماهیت نظری دولت، تشکیل عملی دولت یهود نیازمند نوعی تقسیم قدرت بین مذهبیها و سکولارها بود تا از بروز مناقشات دائمی بین دو طرف پرهیز شود.

سکولارهای یهودی برای تأمین نظر مذهبی ها اقتدار سنتی خاخام های ارتدوکس را که سابقه ‌اش به دوران سلطه امپراتوری عثمانی و قیمومیت بریتانیا بر فلسطین باز می‌ گشت پذیرفتند و آن را "ترتیبات وضع موجود" ‌نام نهادند.

طبق ترتیبات وضع موجود، خاخام های ارتدوکس به عنوان تنها مرجع تعیین هویت افراد و تشخیص اینکه چه کسی یهودی است، به رسمیت شناخته شدند.

به عبارت دیگر، فقط خاخامهای ارتدوکس از این قدرت برخوردارند که یهودی بودن فردی را تأیید یا رد کنند و این مسئله در جامعه‌ ای که هویت یهودی فرد برای وی حق شهروندی و استفاده از امتیارات ویژه ‌ای به همراه دارد، بی ‌نهایت مهم است.

خاخام های ارتدوکس در عین حال، اقتدار خود را در امور ازدواج و طلاق حفظ کردند و از این طریق ازدواج عرفی در اسرائیل را با مانع روبرو ساختند.

انحصار تعیین هویت افراد در دست خاخامهای ارتدوکس با اعتراض خاخامهای محافظه کار و اصلاح طلب روبرو شده است که قرائت معتدلتری از شریعت یهود دارند اما این اعتراضها به پذیرش رسمی تکثر مذهبی در داخل دین یهود منجر نشده و قدرت انحصاری خاخامهای ارتدوکس در برخی از زمینه ‌‌های حساس مذهبی همچنان ادامه دارد.

گذشته از حیطه اقتدار انحصاری خاخامیت ارتدوکس در برخی امور عمومی مذهبی، دولت اسرائیل برای رضایت مذهبیها خود را به اجرای پاره‌ ای از احکام شریعت نیز متعهد کرده است که از آن جمله می ‌توان به ممنوعیت صرف گوشت خوک در سربازخانه ‌ها، ممنوعیت حمل و نقل دولتی در روز شنبه و معافیت طلاب مدارس تلمودی از خدمت نظام وظیفه اشاره کرد.

دو حزب مذهبی شاس و یهودیت توراتی متحد که اولی نماینده یهودیان ارتدوکس سفاردی (دارای ریشه شرقی) و دومی نماینده یهودیان ارتدوکس اشکنازی (دارای ریشه غربی) به شمار می ‌روند، هم اکنون فعالترین احزاب ارتدوکس مذهبی در اسرائیلند و با ورود به بازیهای ظریف پارلمانی در اسرائیل و پیوستن به دولتهای ائتلافی یا گسستن از آنها، بخوبی از امتیازات خود بهره می ‌برند.

در سالهای اخیر، بخصوص مسئله معافیت طلاب مدارس تلمودی از خدمت سربازی، اعتراض بسیاری از جوانان اسرائیل را برانگیخته است در واقع بر اثر همین نوع اعتراضها، حزب بشدت سکولار شینویی توانست در انتخابات پارلمانی دوره گذشته، پانزده کرسی نمایندگی را به خود اختصاص دهد.

شعار اصلی حزب شینویی مقابله با امتیازات جامعه خاخامی ارتدوکس و حرکت به سمت سکولاریسم کامل در اسرائیل بود اما هیچکدام از احزاب سکولار معتدل با آن همراه نشدند و حفظ ترتیبات وضع موجود را بر دامن زدن به نارضایتی جامعه مذهبی و بروز انشقاق در اسرائیل ترجیح دادند.

ناکامی حزب شینویی در اجرای شعارهای خود، سبب فروپاشی کامل این حزب در انتخابات پارلمانی سال گذشته شد و این حزب حتی نتوانست یک کرسی نمایندگی به دست آورد.

در هر صورت، احزاب سکولار در شرایط کنونی قصد ندارند تا ترتیبات وضع موجود در زمینه اقتدار خاخام ها را به هم بزنند، اما اگر روزی اسرائیل با همسایگانش به صلح دست یابد، احتمالاً اعتراض به قدرت خاخامیت ارتدوکس نیز در جامعه اسرائیل بیش از پیش بالا خواهد گرفت.

نتیجه اعتراض های احتمالی چه خواهد بود؟

سکولار شدن کامل دولت اسرائیل یا درگیری خشونت‌ آمیز بین مذهبی ها و سکولارها شاید هم ادامه وضع موجود تا زمانی نامعین.

http://www.cloob.com/club/post/show/clubname/secularism/topicid/1414679/wrapper/true

بازگشت به خانه